105 rocznica urodzin Józefa Czapskiego

Swoje dzieciństwo Czapski spędził w Przyłukach pod Mińskiem Litewskim. W 1917 r. zaciągnął się do I Pułku Ułanów Krechowieckich; niedługo po tym powodowany ideami pacyfistycznymi opuścił wojsko. W 1918 r. otrzymał misję odszukania wziętych do niewoli w Rosji oficerów polskich I Pułku Ułanów Krechowieckich.

W latach 1919 - 23 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie potem w Krakowie. W latach 1924 - 33 przebywał w Paryżu. W latach 1934 - 39, po powrocie z Paryża, zaangażował się w walkę o nową "świadomość malarską" dla polskiej sztuki. Był współtwórcą koloryzmu. Mówiąc o malarstwie nieodłącznie łączył je z rozważaniami o kształcie niepodległej Polski.

Od 1939 d0 1941 roku był więźniem łagrów. Jako żołnierz armii polskiej gen. Władysława Andersa prowadził - na polecenia generała - poszukiwania na terenie Rosji zaginionych polskich oficerów, następnie wraz z wojskiem przeszedł przez Bliski Wschód do Włoch.

Od 1945 r. Czapski przebywał w Paryżu. Od 1947 r. współtworzył paryską "Kulturę".

Przyjaciele mówili o nim, że jest "arystokratą duchowym" (z krwi także). Niezależny, w razie potrzeby zawsze gotów włączyć się, kwestować, apelować, przecierać ścieżki na najwyższe progi.

Pierwsze swoje książki poświęcił malarstwu. Napisał m.in. monografię Józefa Pankiewicza oraz książkę o twórczości Cezanne'a. Szczególne miejsce w dorobku Czapskiego zajmują "Wspomnienia starobielskie" oraz "Na nieludzkiej ziemi" - relacje z pobytu w ZSRR, pisane w latach 1942 - 1947.

W okresie PRL książki Czapskiego drukowano w tzw. drugim obiegu, gdyż cenzura zakazała ich publikacji. Dotyczyło to m.in. esejów "Tumult i widma" oraz "Dzienników, wspomnień, relacji". Za twórczość pamiętnikarską Józef Czapski otrzymał w 1972 roku w Zurychu nagrodę literacką im. A.Godlewskiej. Zmarł w 1993 roku. (mk)