Zdjęcie twojego dziecka w sieci nie należy tylko do ciebie. Kłopoty mogą pojawić się po latach

Wszyscy znamy ten schemat: Ola jeszcze jako zdjęcie USG, Ola zaraz po porodzie, Ola i jej pierwsza kąpiel, pierwszy spacerek, pierwszy kęs, pierwszy rysunek… i wszystko pierwsze.

– Dawniej takie fotografie były pieczołowicie wklejane do rodzinnych albumów i prezentowane na spotkaniach w gronie najbliższych. W dobie smartfonów i mediów społecznościowych do wspomnień oraz wizerunku naszych dzieci dostęp mają niemalże wszyscy. Coraz więcej rodziców, nie zdając sobie sprawy z możliwych negatywnych konsekwencji, publikuje migawki z codzienności swoich pociech w internecie – mówi Anna Borkowska, ekspertka Akademii NASK. Jest jedną z autorek poradnika dla rodziców "Sharenting i wizerunek dziecka w sieci". Przeczytać powinien go każdy z nas. Po co?

Brytyjski dziennik "The Independent" wykazał, że nawet połowa pedofilskich zbiorów fotograficznych może pochodzić z mediów społecznościowych.

- Rodzice, zazwyczaj w dobrej wierze, wrzucają do sieci zdjęcia i filmy swoich pociech bez zastanowienia się, czy chcą, aby zobaczyło je grono nie tylko najbliższych znajomych. Zapominają, że w internecie są różni ludzie, którzy w łatwy sposób mogą dotrzeć do naszych prywatnych materiałów. Nie znamy ich, a zatem nie wiemy, co zrobią z tymi treściami – ostrzega Anna Borkowska.

Czy rodzice są tego świadomi? Chciałoby się rzec – tak. Rzeczywistość jest jednak inna.

Niedawno jedna z mam na profilu społecznościowym ogłosiła publicznie, że przeprowadza konkurs fotograficzny z udziałem dzieci. Prosiła o zgłaszanie swoich pociech. Pod postem w ciągu niespełna kilku godzin pojawiło się kilkaset zgłoszeń, a w każdej odpowiedzi – zdjęcie dziecka, wiek, miejsce zamieszkania (sic!).

Niestety zjawisko sharentingu jest znane na całym świecie.

Zdecydowana większość rodziców wrzuca do sieci zdjęcia swoich dzieci lub filmiki z ich udziałem. Aż 81 proc. dzieci z UE, USA, Australii, Nowej Zelandii i Japonii, które nie ukończyły jeszcze 2 lat – zaczęły już swoje fotograficzne życie w wirtualnej przestrzeni. Tak wynika z raportu London School of Economics z 2018 roku.

Co ciekawe, 5 proc. maluchów ma już nawet swój profil społecznościowy – prowadzony przez rodziców. Tata prowadzi portal córki, mama – synka, rodzice – bliźniaków (konfiguracje są różne) i codziennie dorośli raczą miliony obserwatorów gamą nowych zdjęć. Synek jako krasnoludek, synek prowadzący zwierzątko, w czapeczce, kurteczce, bucikach. Córeczka w stroju letnio-plażowym, w sukni księżniczki, z koroną, w kapeluszu itp. Wiele z tych kilkuletnich dzieci to już modele. Wiele z nich to ambasadorzy różnego rodzaju marek.

W Polsce swoimi dziećmi chwali się w sieci ok. 40 proc. rodziców. Każdy z nich co roku wrzuca średnio 72 zdjęcia i 24 filmy. Aż 42 proc. dorosłych nigdy nie stosuje żadnego filtra ograniczającego widoczność postów i zdjęć. Zdarza się więc, że fotografie dziecka przeglądają setki, a nawet tysiące osób. Nie tylko znajomych.

Jedynie 24 proc. rodziców pyta dziecko o zgodę na publikację materiałów, 57 proc. uważa z kolei, że o tym – czy publikować zdjęcia dzieci, czy nie – decydują tylko dorośli. Tymczasem spora grupa dzieci odczuwa zdenerwowanie z powodu zamieszczania przez rodziców grafik z ich udziałem albo doświadcza nieprzyjemnych komentarzy ze strony kolegów (Polskie badanie EU Kids Online 2018).

Jedną z najbardziej niebezpiecznych form dzielenia się zdjęciami dzieci jest tzw. troll parenting. To fotografie lub filmiki kompromitujące dzieci, ośmieszające czy upokarzające – np. nagie niemowlę podczas kąpieli, dziecko podczas załatwiania swoich potrzeb czy „żarty” typu – dziecko w garnku na kuchence albo dziecko, które trzyma papierosa w ustach.

- Wychowanie dziecka jest trudną i wymagającą sztuką. Szukamy wsparcia, akceptacji i porady u innych rodziców w internecie. Dzielimy się własnymi sukcesami i zmaganiami, często podając sporo szczegółów. Czasem zrobimy coś pod wpływem chwili lub emocji, a później nie możemy już cofnąć czasu. Dlatego zanim opublikujemy coś w internecie, dajmy sobie chwilę i pomyślmy o potencjalnych konsekwencjach – podpowiada Marta Witkowska z Akademii NASK, współautorka poradnika "Sharenting i wizerunek dziecka w sieci".

Rodzice o tym nie pamiętają, ale dziecku przysługuje ochrona wizerunku tak samo, jak osobie dorosłej. Mówią o tym przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym, Ustawie o ochronie danych osobowych, Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym czy Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Z takich możliwości prawnych kilka lat temu skorzystała 18-letnia Austriaczka, która pozwała swoich rodziców za to, że przez wiele lat dręczyli ją publikowaniem jej zdjęć na profilach społecznościowych. Twierdziła, że odarły ją z intymności i pokazywały w kompromitujących sytuacjach.

Ojciec dziewczyny twierdził, że skoro on wykonywał zdjęcia – to miał pełne prawo do ich zamieszczania w przestrzeni publicznej. Sąd jednak zwrócił uwagę na to, że prawo autorskie i prawo do własnego wizerunku – to dwie odrębne kwestie. Nie można więc zaprezentować zdjęć publicznie, gdy osoba na zdjęciu nie udzieliła na to zgody, a z kolei osoba fotografowana nie może wykorzystywać cudzego zdjęcia, jeśli nie otrzyma licencji.

Dwa lata temu kolejny nastolatek upomniał się o swoje prawa.

16-latek z Włoch pozwał swoją matkę za publikację jego zdjęć na profilu FB. Kobieta dostała zakaz zamieszczania zdjęć chłopca bez jego zgody. Sąd nakazał usunięcie dotychczasowych fotografii i filmików. W przypadku gdyby nie stosowała się do orzeczenia – czeka ją kara w wysokości 10 tys. euro.
We Francji natomiast niedawno uchwalono prawo, zgodnie z którym dzieci kończące 18 lat będą mogły pozwać swoich rodziców do sądu za publikacje ich zdjęć w internecie. Konsekwencje to pozbawienie wolności do roku lub odszkodowanie równowartości nawet 200 tys. zł.

Zatrważająca jest także skala publikowanych informacji, zdjęć, filmików przez samych nastolatków. Profile, blogi, vlogi, komentarze, posty – to wszystko składa się na historię rodzinną, szkolną czy uczuciową młodych ludzi. Czyli dużo za dużo.

Jak twierdzą autorki poradnika Sharenting i wizerunek dziecka w sieci – Anna Borkowska i Marta Witkowska – dla 14 proc. z nich prywatność w sieci nie ma znaczenia, ale 68 proc. przejmuje się tą kwestią.

Mimo to 80 proc. młodych użytkowników profili społecznościowych udostępnia swoje zdjęcia i wiadomości wszystkim znajomym. Przeciętnie 300 osobom na FB i 79 na Twitterze.

Urząd Ochrony Danych Osobowych apeluje, by użytkownicy mocno zastanowili się nad tym, co zamierzają umieścić w sieci i jakie konsekwencje może to mieć nie tylko obecnie, ale także w przyszłości.

Cyberprzemoc, zniszczenie reputacji, sextorion (przesyłanie intymnych zdjęć, które stają się następnie elementem szantażu), cyfrowy kidnaping (używanie skradzionego wizerunku dziecka do realizacji różnych fantazji, w tym seksualnych lub przemocowych przez nieznane osoby), wykorzystywanie danych dziecka w celach marketingowych – to tylko nieliczne przykłady niedbania o swoje bezpieczeństwo w sieci.

Skutki mogą być jeszcze bardziej tragiczne. "15-latka zabiła się, bo jej zdjęcia miały trafić do sieci", "Odebrała sobie życie przez hejt w sieci", "Walczyła ze swoim zdjęciem w sieci. Przegrała. Zabiła się" – takie informacje pojawiają się w mediach nawet co kilka tygodni. A ich przyczyną jest czasem jedno zdjęcie wrzucone do internetu nawet kilka lat wcześniej.

{:external}

Artykuł powstał we współpracy z Ministerstwem Cyfryzacji i NASK