Z archiwum Biura Politycznego

Już na samym początku pracy w archiwum Biura Politycznego KC KPZR zostałem pouczony, że zgromadzone zbiory mają szczególne znaczenie. 8 listopada 1919 roku z inicjatywy Józefa Stalina Biuro Polityczne przyjęło uchwałę zobowiązującą sekretarzy KC do ustanowienia kontroli nad kopiowaniem i przechowywaniem protokołów posiedzeń władz partii i państwa. Dokumenty te, podlegające ścisłej reglamentacji, stanowiły zaczątek specjalnego archiwum partii. Termin „teczka specjalna” pojawił się na początku lat 20., jeszcze za życia Lenina. Dostęp do dokumentów gromadzonych w „teczce specjalnej” miały wyłącznie zaufane osoby. Po roku 1923, już za czasów Stalina, „teczki specjalne” stały się jeszcze bardziej utajnione i niedostępne.

Niektóre zamknięte teczki lub koperty, oznaczone klauzulą „teczka specjalna”, miały swoją historię. Przypomnijmy choćby słynny „List do zjazdu”, podyktowany przez Lenina na rok przed śmiercią w grudniu 1922 lub w styczniu 1923 roku, w którym charakteryzował on członków Biura Politycznego (znajdowała się w nim m.in. negatywna charakterystyka Stalina – przyp. FORUM). Sekretarka Wołodiczewa, która spisywała tekst Lenina, wspominała, że nalegał on, aby list ten uważać za „kategorycznie tajny”. Kopertę mógł otworzyć tylko on sam lub jego żona Nadieżda Krupska. Do dziś wszystkie „teczki specjalne” i zamknięte koperty zostały już dawno otwarte i włączone do zbiorów dokumentów związanych z działalnością Biura Politycznego.

Zamkniętych teczek w archiwum Biura Politycznego było około 1500. Zawierały m.in. krótkie wzmianki z posiedzeń najwyższych władz partii z lat 1965–1986, listy członków Komunistycznej Partii Czechosłowacji do władz radzieckich z prośbą o wprowadzenie wojsk radzieckich do Czechosłowacji. W specjalnie chronionych zasobach znajdowały się też najważniejsze dokumenty dotyczące nowych rodzajów broni, prób jądrowych, wystrzelonych rakiet itd. Na teczce zawierającej decyzję o wprowadzeniu ograniczonego kontyngentu wojsk radzieckich do Afganistanu figurował lapidarny napis: „O sytuacji w A.”.

W 1986 roku dowiedziałem się o istnieniu „teczki specjalnej numer jeden”, opisanej jako: „O Polakach, uchwała Biura Politycznego P 13/144 z 5 marca 1940 roku, notatka NKWD ZSRR (Beria) 794/B, marzec 1940”. To były dokumenty dotyczące rozstrzelania jeńców wojennych – polskich oficerów, czyli „sprawa katyńska”. Teczkę miał prawo otworzyć jedynie sekretarz generalny KC KPZR. Z zawartością teczki i treścią dokumentów zapoznali się wszyscy przywódcy ZSRR, od Chruszczowa do Gorbaczowa. Ostatni raz teczkę numer jeden otwarto 24 grudnia 1991 roku (ostatni dzień istnienia Związku Radzieckiego, następnego dnia Michaił Gorbaczow rozwiązał ZSRR i złożył pełnomocnictwa prezydenta – przyp. FORUM). Została ona ponownie zaplombowana z adnotacją: „Nie otwierać bez pozwolenia szefa kancelarii prezydenta ZSRR”.

Jurij Murin

Pełna wersja artykułu dostępna w aktualnym wydaniu "Forum".