Wojna domowa niszczy syryjskie zabytki

Robert Fisk, pisząc na łamach "Independent on Sunday" o niszczeniu dzieł kultury w Syrii, ostrzega: "Straszny konflikt (...) na zawsze może pozbawić nas i naszych potomków cywilizacyjnego kontekstu".

"Niszczenie i rabowanie historycznych miast pozbawia przyszłe pokolenia dziedzictwa i korzeni. Syria była krajem narodzin cywilizacji, a Damaszek i Aleppo należą do najstarszych miast świata. Kraj ten jest też miejscem narodzin rolnictwa, uprawy ziemi i wykształcenia się społeczeństwa rolniczego" - przypomina Fisk, który na Bliskim Wschodzie spędził 30 lat.

Syria leży na obszarze bliskowschodniego Żyznego Półksiężyca, na którym doszło do rewolucji neolitycznej - pojawienia się rolnictwa i pierwszych pól uprawnych 10-8 tys. lat p.n.e. Równolegle rozpoczął się tam proces udomowienia zwierząt.

Samo Aleppo, o które obecnie toczą się zacięte walki, położone było na skrzyżowaniu kilku szlaków handlowych w drugim tysiącleciu p.n.e.; władzę nad nim kolejno przejmowali Hetyci, Asyryjczycy, Arabowie, Mongołowie, Mamelucy i Otomani. Zachowały się tam XIII-wieczna cytadela, Wielki Meczet z XII wieku i budynki wielu późniejszych madras (szkół muzułmańskich).

W jednym z najpiękniejszych zamków świata, Krak des Chevaliers, siły rządowe ostrzelały kaplicę krzyżowców. Wzniesiony w Aleppo przez muzułmanów, zdobyty przez krzyżowców i w latach 1144-1271 pozostający w rękach joannitów (Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy), zamek należał dzięki unowocześnieniom dokonanym pod koniec XIII wieku przez Mameluków do najpotężniejszych twierdz świata. Jest jednym z najlepiej zachowanych zamków krucjatowych. Malowniczy archetyp średniowiecznej budowli z ośmioma okrągłymi wieżami i jedną masywną czworoboczną wznosi się na skraju 650-metrowego wąskiego i stromego wzgórza niedaleko Hims, wzdłuż jedynej drogi z Antiochii do Bejrutu.

W Tall Szajch Hamad, 70 km na północny wschód od miasta Dajr az-Zaur, zniszczono mury i wieżę cytadeli zamku al-Madik. W Tall Szajch Hamad znajduje się wielkie stanowisko archeologiczne w miejscu asyryjskiego miasta Dur Katlimmu.

W Apamei, której ruiny pochodzą z czasów hellenistycznych, rzymskich oraz bizantyjskich, łupem grabieżców padły wspaniałe rzymskie mozaiki. Wjechano po nie buldożerami. Apamea, nazwana od imienia żony króla Seleukosa I, była głównym ośrodkiem wojskowym Seleucydów - macedońskiej dynastii panującej w latach 312-64 p.n.e. od Azji Mniejszej po granice Indii.

Zdarza się, że syryjscy powstańcy chronią się przed ostrzałem sił rządowych za murami dawnych zamków i świątyń. Zacięte walki toczyły się m.in. na terenie tzw. Martwych Miast - grecko-rzymskich osiedli wokół Aleppo i w ruinach Bosry, gdzie znajduje się jeden z najlepiej zachowanych w świecie rzymskich amfiteatrów.

W wyniku bombardowań ucierpiała struktura bizantyjskich budowli w al-Bara, Deir Sunbel i Ain Larose w północnej Syrii. W klasztorze Sajdanaja, ufundowanym przez bizantyjskiego cesarza Justyniana, ostrzał z artylerii uszkodził najstarszą część budynku pochodzącą z 574 roku. W wyniku walk ucierpiał też meczet Ummajjadów w mieście Dara, jedna z najstarszych architektonicznych budowli muzułmańskich w Syrii.

Syryjska armia zajęła zamek Ibn Maana górujący nad słynną rzymską Palmyrą, rozmieszczając czołgi i transportery opancerzone w Dolinie Grobów na zachód od miasta. Na terenie rzymskich ruin wykopano głęboki rów obronny. Palmyra, która według słów brytyjskiego historyka Edwarda Gibbona "całe wieki dobrobytu poświęciła dla jednej chwili chwały", słynie z imponujących ruin miasta, będącego niegdyś jednym z ważniejszych centrów antycznego świata. Słynie też ze sztuki łączącej grecko-rzymskie techniki z lokalnymi tradycjami i wpływami perskimi.

W Damaszku, na skrzyżowaniu szlaków, kultur i religii, znajduje się jedno z największych, najstarszych i najbardziej szanowanych sanktuariów muzułmańskich. To meczet Ummajjadów, wzniesiony w latach 706-715 na miejscu dawnych świątyń Hadada i Jowisza oraz katedry pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Tam też przechowywane są relikwie tego proroka, w islamie czczonego pod imieniem Jahji. Do meczetu przylega mauzoleum słynnego Saladyna (Salah ad-Din, 1138-1193) - kurdyjskiego sułtana Egiptu, zdobywcy Jerozolimy. Wspaniałomyślny i prawy Saladyn, wzór rycerskości, był bohaterem wielu legend. Torquato Tasso uwiecznił go w epickim poemacie "Jerozolima wyzwolona" - jednym z największych osiągnięć poezji włoskiej, o długotrwałym wpływie m.in. na literaturę polską i angielską (Byron, Mickiewicz).

Obecna sytuacja w Syrii pod wieloma względami przypomina niszczenie archeologicznych zabytków Iraku w następstwie amerykańskiego ataku na ten kraj w 2003 roku, gdy splądrowano bagdadzkie Muzeum Narodowe, bibliotekę koranistyczną i tereny, na których niegdyś mieszkali Sumerowie - zauważa Robert Fisk.

Według niego nie da się ustalić, która strona winna jest grabieży syryjskich skarbów starożytności, ale z faktu, że rabusie mają do dyspozycji ciężki sprzęt, wynika, iż są dobrze zorganizowani.

Same grabieże ułatwia zaś to, że w 2000 roku rząd Syrii na terenie całego kraju zorganizował 25 muzeów kultury, zostawiając wiele cennych zabytków na miejscu, co miało zachęcać turystów do ich zwiedzania. Obecnie rząd nie jest w stanie ochronić zabytków i pomników dziedzictwa przed działaniami czy to własnego wojska, czy sił rebeliantów.