Więźniarka Auschwitz odznaczona pośmiertnie tytułem "Sprawiedliwej wśród Narodów Świata"

Wyróżnienie zostało przyznane za pomoc, jakiej Maria Kotarba udzielała Żydom w czasie, gdy była więźniarką niemieckich obozów koncentracyjnych.

Jarosław Mensfelt, przybliżając postać Marii Kotarby, powiedział, że tuż po wrześniu 1939 roku wstąpiła do ruchu oporu. Zdradzona przez konfidenta Gestapo została aresztowana i w styczniu 1943 roku osadzona w niemieckim obozie Auschwitz. Dwa miesiące później trafiła tam również Lena Mańkowska, deportowana przez Niemców z getta w Białymstoku. Dzięki ryzyku podjętemu przez polskie więźniarki przy procedurze rejestracji, naziści zarejestrowali Lenę jako polską więźniarkę polityczną - powiedział Mensfelt.

Podczas pobytu w Auschwitz Maria Kotarba wielokrotnie pomagała Lenie, dostarczając jej m.in. dodatkowe porcje żywności. W styczniu 1945 r. kobiety wraz z tysiącami innych więźniów zostały ewakuowane przez Niemców w głąb Rzeszy, gdzie widziały się po raz ostatni.

Mensfelt powiedział, że Maria Kotarba, wyniszczona chorobą, zmarła 30 grudnia 1956 r. Lena Mańkowska wyjechała po wojnie do Wielkiej Brytanii, skąd po latach podjęła próbę odszukania osoby, która uratowała jej życie.

Udało się jej to dopiero w 1997 roku. Po przypadkowym spotkaniu w Londynie Leny z pisarzem Jamesem Foucarem, który następnie opisał jej przeżycia, historia obu kobiet stała się znana szerszej publiczności. Jej zwieńczeniem stało się przyznanie Marii Kotarbie pamiątkowego medalu przez Yad Vashem.

Od 1963 roku Instytut Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie wyróżnia tytułem osoby, które z narażeniem życia własnego i swoich bliskich ratowały Żydów w czasie II wojny światowej. Na wręczanym z tej okazji medalu wyryto sentencję zaczerpniętą z Talmudu: "Kto ratuje jedno życie, jakby świat cały ratował". Przez wiele lat "Sprawiedliwych" upamiętniano drzewkami - symbolem odnowionego życia - sadzonymi w "Ogrodzie Sprawiedliwych".

Od 1989 roku ich nazwiska umieszczane są na znajdującej się w Jerozolimie "Ścianie Honoru". Tytułem "Sprawiedliwego" wyróżniono dotychczas ponad 21 tysięcy osób, z czego największą liczbę stanowią Polacy, blisko 6 tysięcy.

Spośród więźniów Auschwitz tytuł "Sprawiedliwy wśród narodów Świata" otrzymali za działalność w obozie: Jerzy Bielecki, Jerzy Radwanek, Jerzy Pozimski, Maria Chodnikiewicz i Józef Wrona. Za działalność w konspiracyjnej organizacji niosącej pomoc Żydom - Radzie Pomocy Żydom "Żegota" tytułem tym uhonorowano także dwoje innych byłych więźniów obozu - Władysława Bartoszewskiego i Zofię Kossak-Szatkowską.