Ukraiński IPN: niech KGB ujawni archiwa UPA
Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej domaga się od Rosji ujawnienia archiwów KGB dotyczących działalności Ukraińskiej Powstańczej Armii, szczególnie zaś dokumentów na temat "pseudobanderowskich grup NKWD".
"Historycy rosyjscy i ukraińscy, na podstawie niezaprzeczalnych faktów powinni w końcu zakończyć spory wokół tej kwestii" - napisał IPN w apelu do prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenki, prosząc o nadanie biegu sprawie.
Wiceszef IPN Roman Krucyk wyjaśnił w rozmowie z PAP, że nie wszystkie zbrodnie przypisywane UPA popełnili jej członkowie.
W 1946 r. na Ukrainie Zachodniej działało 156 grup NKWD, podszywających się pod oddziały UPA. Służyło w nich ok. 2000 funkcjonariuszy, przygotowywanych do swej roli na kursach w Charkowie i Kijowie - powiedział Krucyk.
Kursy przygotowawcze polegały m.in. na nauce zachodnich dialektów języka ukraińskiego oraz poznawaniu zwyczajów miejscowej ludności.
Następnie przebierano ich (funkcjonariuszy NKWD) w mundury UPA i z zadaniem "rozwalania" lokalnych autorytetów - księży, nauczycieli wysyłano na Zachód Ukrainy. Tak się tam rozbestwili, że w 1948 roku jeden z miejscowych, sowieckich prokuratorów pisał do Moskwy, żeby ich wycofać. Ich działalność przynosiła efekt odwrotny od zamierzonego: widząc te okrucieństwa do "prawdziwej" UPA szło coraz więcej ludzi - twierdzi wiceszef IPN w Kijowie.
W liście do prezydenta Juszczenki IPN napisał o konieczności uchwalenia przez Radę Najwyższą (parlament) Ukrainy ustawy "O ukraińskim ruchu wyzwoleńczym lat 50. XX wieku oraz o statusie i socjalnej opiece nad jego uczestnikami".
Zaproponowano także opracowanie programów państwowych, "które ukażą społeczności ukraińskiej i światowej prawdę o historii powołania i działalności UPA".
Część ukraińskich polityków i społeczeństwa uważa, że UPA walczyła w czasie II wojny światowej o niepodległość kraju i chce przyznania jej weteranom praw kombatanckich oraz ulg, z których korzystają byli żołnierze Armii Czerwonej. Środowiska te podkreślają, że UPA walczyła zarówno przeciwko Niemcom, jak i ZSRR.
Formacja ta nie jest dotychczas na Ukrainie oficjalnie uznawana za organizację prowadzącą walkę o wolność.
Od wiosny 1943 roku UPA prowadziła działania zbrojne przeciwko polskiej ludności Wołynia, Polesia i Galicji Wschodniej, zmierzające do jej całkowitego usunięcia z tych terenów. Oblicza się, że jej ofiarą padło około 100 tys. Polaków.
Jest to jeden z argumentów dla tych obywateli Ukrainy, którzy uważają, że UPA była organizacją zbrodniczą, wobec czego odmawiają jej praw należnych kombatantom.
Byli żołnierze UPA mają nieformalny status weteranów tylko w zachodnich obwodach kraju.
Jarosław Junko