Sure, nie problem

Z zapisów podsłuchanych rozmów Andrzeja Pęczaka, Marka Dochnala i Krzysztofa Popendy wynika, że potoczna polszczyzna to Wersal przy tym, jak mówią tzw. elity. - Dochnal i Pęczak rozmawiają jak cwaniak z cwaniakiem. Na zasadzie, którą opisuje powiedzenie rodem z gwary warszawskiej: "Ty wiesz, a ja rozumie" - mówi prof. Michał Głowiński, badacz nowomowy.

Językowa szara strefa

Prof. Jerzy Bralczyk, autor m.in. książki "Język polityki lat 80. i 90.", mówi, że w podsłuchanych rozmowach respektowana jest zasada językowej adekwatności. O sprawach rodem z półświatka, takich jak łapówki, rozmawia się w sposób właściwy ludziom z półświatka. To zresztą nie pierwszy taki wypadek, kiedy na jaw wychodzi, że na styku polityki, biznesu i mediów mamy do czynienia z "językową szarą strefą", jak to nazywa pisarz Janusz L. Wiśniewski. Autor bestsellerowej "S@motności w sieci", mieszkający od dwudziestu lat w Niemczech, zauważa, że tam w podobny sposób rozmawia się o tzw. bitych samochodach. Informacje na temat wypadku niby trzeba ujawnić przy sprzedaży, ale robi się to niechętnie i nie wprost. Podobne wrażenie jak zapisy rozmów Pęczaka i Dochnala robiły ujawnione wcześniej rozmowy bohaterów afer starachowickiej i Rywina. Poseł Andrzej Jagiełło też mówił szyfrem: "no to ja ci mówię tylko, rozumiesz", "bo przyszedł i tego". Jagiełło też popełniał elementarne błędy: "dlatego ci dzwonię" i mieszał
przekleństwa z polityczną nowomową ("k..., wiesz, ani go nie pytałem, ani za nim nie chodziłem, a wczoraj była ta kolektywna narada"). O języku niektórych postaci afery Rywina wiele mówi także głoś-ny SMS Adama Halbera: "Chwała nam i naszym kolegom. Ch... precz".

Trudno powiedzieć, co jest gorsze: sformułowania typu "jestem totalnie słuchany", "dzwonić z tych k... tik-taków" użyte przez posła Pęczaka w rozmowach telefonicznych czy jego oficjalne wypowiedzi sprzed afery. Mówił wtedy na przykład: "Odsunięcie jej od władzy sprawi, że wyborcy, którzy oddali na nią głos, nie mieliby możliwości jej rozliczenia" (na uzasadnienie koalicji samorządowej z Samoobroną). Pęczak mówił także: "Najpierw zdecyduje partia, a później klub radnych w sejmiku" albo "stworzymy specjalne biura, które będą pilotować przedsiębiorców, pomagać im przebrnąć przez gąszcz przepisów i biurokrację". Nowomowa Pęczaka jest równie okropna jak jego knajactwo.

Językoznawca Jerzy Urban

Zapisy rozmów Dochnala, Pęczka i Popendy są kompromitujące nie tylko dlatego, że odsłaniają ich machinacje, choć korupcji na ich podstawie można się jedynie domyślić i przed sądem będzie ciężko coś udowodnić, lecz także z powodu językowej formy. Prof. Walery Pisarek zauważa, że bohaterowie podsłuchanych rozmów mają kłopot z wejściem w rolę społeczną, jaką sobie narzucili. Pęczak nieudolnie udaje równiachę, a Dochnal równie nieudolnie wciela się w światowca, tak aby wszyscy pamiętali, że był bohaterem pism kobiecych i został przedstawiony królowej angielskiej. W rzeczywistości wychodzi z niego zakompleksiony prowincjusz, po którego języku można się domyślać przestępczych powiązań.

Zapis podsłuchanych rozmów pokazuje, że w życiu publicznym brakuje nie tylko wzorców przyzwoitego postępowania, ale i dobrego mówienia. Spora część elit zachowuje się tak, jakby języka polskiego uczył ich Jerzy Urban. "Ch... ze mnie, nie redaktor" - napisał kiedyś o sobie Urban. Jak silną bronią jest język w ustach przebiegłej i bystrej osoby, pokazało przesłuchanie Urbana przed komisją ds. afery Rywina. "Wielce szanowny panie redaktorze" Jana Rokity to wzorcowy przykład wyrafinowanej językowej ironii. Treść jest dokładnie taka sama jak w wypadku nieobyczajnych epitetów, ale za to forma bardzo elegancka.

Polszczyzna środka

"Granice mojego języka wyznaczają granice mojego świata" - zauważył Lud-wig Wittgenstein, jeden z najważniejszych filozofów XX wieku. W swoim "Traktacie logiczno-filozoficznym" Wittgenstein dowodził, że język jest pierwotny wobec logiki (bądź w ogóle myślenia). Skutki językowego i co za tym idzie myślowego niedowładu znacznej części tzw. politycznych elit możemy obserwować na co dzień. Podsłuchane rozmowy pokazują najgłębsze choroby naszego życia społecznego. Socjologowie twierdzą, że polski kapitalizm kuleje przede wszystkim dlatego, że w minionym piętnastoleciu nie narodziła się silna klasa średnia. W stabilnych i zamożnych demokracjach to do niej zwracają się politycy, to do niej aspirują osoby z niższych warstw. Językowa poprawność Brytyjczyków z klasy średniej jest wręcz standardem - nawet jeśli bywa celem satyry: od Monty Pythona poczynając, a na "Dzienniku Bridget Jones" kończąc. Nawet parodia w wykonaniu Johna Cleese'a czy Hugh Granta nie zmienia tego, że przyzwoita forma i dobry styl językowy są
niezbędnym wyposażeniem klasy średniej. Tymczasem u nas podobnie jak nie ma licznej klasy średniej, tak brakuje literatury środka oraz dobrego wzorca polszczyzny środka.

Mariusz Cieślik