Strategiczna brama Rosji do Europy. Ten region to enklawa służb
Na temat Naddniestrza, separatystycznego obszaru na wschodzie Republiki Mołdawii, krąży wiele mitów i dezinformacji. W rzeczywistości region ten jest projektem i eksklawą rosyjskich służb wywiadowczych.
W godle Naddniestrza widać sowieckie symbole
Od pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku, Republika Mołdawii coraz częściej jest obecna w mediach, a wraz z nią – konflikt o jej separatystyczną część, Naddniestrze. Jednak zazwyczaj mówi się o "lojalnej wobec Kremla, nieuznawanej na arenie międzynarodowej Republice Naddniestrzańskiej". Ale czym właściwie jest Naddniestrze? Jak powstało i czego chce od niego Rosja? "Deutsche Welle" odpowiada na najważniejsze pytania.
Skąd pochodzi nazwa Naddniestrze?
Naddniestrze oznacza "krainę nad Dniestrem". W szerszym znaczeniu jest to obszar wzdłuż wschodniego dolnego biegu rzeki Dniestr. Został zaanektowany przez Imperium Rosyjskie pod koniec XVIII wieku. W czasach sowieckich Naddniestrze początkowo było częścią Mołdawskiej Autonomicznej Republiki Radzieckiej w ramach Ukraińskiej Republiki Radzieckiej.
Polska powinna zestrzeliwać obce obiekty na niebie? "Strzelać, ale..."
Po aneksji Besarabii przez Związek Radziecki w 1940 roku, w ramach paktu Ribbentrop-Mołotow, Stalin utworzył Mołdawską Republikę Radziecką z zaanektowanego terytorium oraz wąskiego pasa ziemi w Naddniestrzu. Obszar znany dziś jako Naddniestrze to pas ziemi o długości około 200 kilometrów, a w niektórych miejscach zaledwie kilku kilometrów szerokości, wzdłuż lewego brzegu Dniestru. Stanowi około dziesięciu procent terytorium Mołdawii.
Kto mieszka w Naddniestrzu?
Szacuje się, że obecnie w Naddniestrzu mieszka 360 000 osób, co stanowi około 13 procent całej populacji Republiki Mołdawii (2,8 miliona mieszkańców). Według spisu powszechnego z końca 2015 roku 29,1 procent zadeklarowało się jako Rosjanie, 28,6 procent jako Mołdawianie, 22,9 procent jako Ukraińcy, a 14 procent nie podało żadnych informacji o swoim pochodzeniu etnicznym. Na północy Naddniestrza, zwłaszcza w wioskach Raszków i Swoboda-Raszków, mieszka też niewielka społeczność pochodzenia polskiego.
Co ze swobodą przemieszczania się do i z Naddniestrza?
Podróż do i z Naddniestrza jest możliwa, ale jest monitorowana i kontrolowana przez nielegalne "kontrole graniczne" prowadzone przez naddniestrzańską straż graniczną i żołnierzy rosyjskich. Dziennikarze mają generalnie oficjalny zakaz wjazdu do kraju. W samym Naddniestrzu ścisłej kontroli podlega także miejscowa ludność.
Czy konflikt w Naddniestrzu był wynikiem sporu językowego?
Spór językowy był jedynie pretekstem do konfliktu. Pod koniec lat 80. XX wieku w Komunistycznej Partii Mołdawskiej Republiki Radzieckiej toczyła się walka o władzę między reformatorami a prawosławnymi, w której również kwestie narodowościowe były instrumentalizowane. Na tle szerokiego "ruchu odrodzenia narodowego" reformatorzy, z których większość stanowili rumuńskojęzyczni Mołdawianie, postanowili, że język rumuński (wówczas jeszcze nazywany mołdawskim) może być ponownie zapisywany alfabetem łacińskim, a nie cyrylicą, jak niegdyś zarządził Stalin, i ogłosili mołdawski językiem urzędowym obok rosyjskiego.
Wielu mieszkańców kraju, nie mówiących po rumuńsku, obawiało się wówczas ewentualnego zjednoczenia Republiki Mołdawii z Rumunią. Prawosławni komuniści, w większości Rosjanie, wykorzystali to, proklamując we wrześniu 1990 roku nową republikę radziecką na wąskim pasie ziemi na lewym brzegu Dniestru, którą później nazwali "Naddniestrzańską Republiką Mołdawską". Do dziś pozostaje ona nieuznana na arenie międzynarodowej, nawet przez Rosję.
Czy walki o Naddniestrze były wojną domową?
Po uzyskaniu przez Republikę Mołdawii niepodległości w sierpniu 1991 roku, wiosną 1992 roku wybuchły kilkumiesięczne krwawe walki między prawowitym państwem mołdawskim a separatystami. Tym ostatnim udało się utrzymać władzę dzięki wsparciu 14. Armii Rosyjskiej, licznych "ochotników" przybyłych z Rosji oraz rosyjskiej broni. Walki nie były wojną domową, ponieważ zdecydowana większość ludności Mołdawii, w tym w samym Naddniestrzu, nie popierała separatystów. Była to raczej pierwsza wojna Rosji po upadku Związku Radzieckiego z krajem, który wyzwolił się spod jarzma imperium. W 1999 roku, na szczycie OBWE w Stambule, Rosja zobowiązała się do wycofania wojsk z Naddniestrza. Do dziś jednak tak się nie stało.
Jaki jest system polityczny w Naddniestrzu?
Naddniestrzańscy separatyści utrzymywali i rozszerzali dyktaturę na wzór sowiecki. W Radzie Najwyższej (parlamencie) reprezentowana jest tylko jedna partia ("Odnowa", 29 mandatów) i czterech "niezależnych" deputowanych. Od 2016 roku "prezydentem" Naddniestrza jest były oficer armii Wadim Krasnosielski.
W regionie nie ma wolnych mediów, a prawa człowieka i obywatela są systematycznie łamane. Język rumuński w alfabecie łacińskim jest nadal zakazany w Naddniestrzu. Od 1992 roku w Naddniestrzu więzionych było wielu więźniów politycznych, a wśród najbardziej znanych była grupa skupiona wokół antykomunistycznego działacza mołdawskiego Ilie Ilascu, który był więziony w latach 1992–2001. Obywatele Mołdawii z wolnej części kraju są często porywani w Naddniestrzu pod fałszywymi pretekstami i wykorzystywani do wymuszeń.
Dlaczego Naddniestrze jest tak ważne dla Rosji?
Naddniestrze należy rozumieć przede wszystkim jako swego rodzaju bazę wojskową i operacyjną rosyjskich służb wywiadowczych i struktur państwowych, a także jako ośrodek prania pieniędzy. Powszechne oszustwa wyborcze z wykorzystaniem kupowania głosów w Republice Mołdawii były i są dokonywane między innymi za pośrednictwem oddziałów rosyjskich banków w Naddniestrzu.
Obszar ten jest skutecznie kontrolowany przez grupę oligarchiczną kierowaną przez byłego oficera KGB Wiktora Guszczana, który według niepotwierdzonych doniesień nadal pracuje dla rosyjskich służb wywiadowczych. W 1993 roku Guszczan był współzałożycielem holdingu Sheriff, który ma monopol na praktycznie wszystkie sektory gospodarki Naddniestrza. Guszczan i jego bliscy współpracownicy są również właścicielami międzynarodowej sieci firm offshore.
Naddniestrze jest ważną rosyjską bazą wojskową, mogącą służyć Rosji do potencjalnych ataków na południowo-zachodnią Ukrainę oraz na samą Republikę Mołdawii. Szacuje się, że na tym obszarze stacjonuje 1500 rosyjskich żołnierzy. W pobliżu wsi Cobasna w północnym Naddniestrzu znajduje się ogromny, poradziecki arsenał broni, zawierający około 20 tysięcy ton amunicji i broni.
Jak Naddniestrze finansuje swoją gospodarkę?
Do początku 2025 roku Naddniestrze finansowało się głównie poprzez rosyjskie dostawy gazu do Republiki Mołdawii. Część gazu, za który płaciła mołdawska firma Moldovagaz, była wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej w Naddniestrzu w elektrowni gazowej Cuciurgan (położonej na granicy z Ukrainą), którą Naddniestrze sprzedawało niezależnej części kraju. W ten sposób Rosja i Republika Mołdawii faktycznie finansowały reżim naddniestrzański.
Terytorium jest również połączone z rosyjskim systemem bankowym. Naddniestrze eksportuje także stal, wyroby metalowe, tekstylia i produkty rolne, niemal wyłącznie do krajów Unii Europejskiej. Firmy muszą rejestrować swój eksport w rejestrze celnym prawowitej części Republiki Mołdawii.
Czy konflikt naddniestrzański może wkrótce zostać rozwiązany?
Negocjacje w sprawie rozwiązania konfliktu naddniestrzańskiego trwają od 1993 roku, w tym w tzw. formacie 5+2 pod auspicjami OBWE. Jednak Rosja od tamtej pory uniemożliwia reintegrację Naddniestrza z Republiką Mołdawii. Od czasu wstrzymania dostaw rosyjskiego gazu do Republiki Mołdawii na początku 2025 roku z powodu ukraińskiego zakazu tranzytu, najważniejsze źródło finansowania Naddniestrza zniknęło. Doprowadziło to do spekulacji o możliwym upadku reżimu naddniestrzańskiego. Jednak prawowity rząd Republiki Mołdawii nie jest obecnie zainteresowany eskalacją konfliktu ani nie dysponuje środkami militarnymi, aby obalić reżim naddniestrzański.
źródło: Deutsche Welle
Czytaj też:
