Strasburg: odmowa pomocy prawnej naruszeniem prawa do sądu
Odmowa przyznania adwokata lub radcy
prawnego przy sporządzaniu kasacji w postępowaniu cywilnym zamyka
drogę do sądu - uznał Trybunał Praw Człowieka w
Strasburgu. Rozpatrywał on sprawę kobiety, która po rozwodzie
ubiegała się o alimenty od byłego męża.
Lucyna Laskowska w marcu 1996 roku rozwiodła się z mężem, po 23 latach małżeństwa. Winą za rozpad małżeństwa sąd obciążył byłego męża Laskowskiej, zaznaczając że nadużywał alkoholu i znęcał się nad nią psychicznie. W czerwcu 1996 roku kobieta była leczona psychiatrycznie, a w styczniu 1997 roku otrzymała rentę inwalidzką II stopnia.
Dwa lata później złożyła w Sądzie Rejonowym w Będzinie wniosek o 600 zł alimentów od byłego męża, sąd zasądził połowę tej kwoty. Laskowska zwróciła się więc do sądu o pomoc prawną, podkreślając że z racji swojej choroby nie była w stanie wystarczająco bronić swoich interesów. Sąd oddalił jej wniosek, twierdząc, że pomoc adwokata przysługuje jedynie w kompleksowych sprawach, bądź gdy strona nie jest w stanie sama bronić swoich interesów.
Sąd Okręgowy w Katowicach utrzymał tę decyzję. Skarżąca - jak podkreślił - nie dostarczyła żadnego dowodu, że jest leczona psychiatrycznie. Sąd w Katowicach oddalił też apelację w sprawie wysokości alimentów i poinformował że w tej sprawie nie przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego. W marcu 2000 roku Laskowska złożyła wniosek o pomoc prawną w sporządzeniu kasacji, Sąd Okręgowy go odrzucił.
W maju 2000 roku wniosła zażalenie na to postanowienie, Sąd Okręgowy nie przekazał go do Sądu Najwyższego, gdyż uznał je za niedopuszczalne. Także Sąd Najwyższy w styczniu 2001 roku ostatecznie odrzucił zażalenie Laskowskiej.
SN uznał, że postanowienie SO było zasadne tylko dlatego, że został przekroczony termin do wniesienia kasacji i że nie została ona sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. SN stwierdził natomiast, że w sprawie o alimenty kasacja - wbrew ocenie przyjętej przez Sąd Okręgowy - jest dopuszczalna na gruncie k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2000 roku.
W wydanym wyroku Trybunał zaznaczył, że odmowa pomocy prawnej w kasacji naruszyła prawo do sądu, zapisane w art.6 par.1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Trybunał zasądził na rzecz Laskowskiej 2 tys. euro tytułem zadośćuczynienia moralnego i 1.150 euro tytułem zwrotu kosztów. Ona sama domagała się 100 tys. zł zadośćuczynienia i 27 tys. zł jako kompensację za decyzję sądu, która "ograniczyła jej środki utrzymania".
W tę sprawę zaangażowała się Fundacja Helsińska, która przedstawiła Trybunałowi opinię przyjaciela sądu (amicus curiae).