Środa Popielcowa początkiem Wielkiego Postu

Wielki Post w Kościele katolickim to także czas przygotowań do największego święta w całym kalendarzu liturgicznym - Zmartwychwstania Pańskiego, czyli Świąt Wielkanocnych.

W Środę Popielcową w kościołach kapłani posypują głowy wiernych odrobiną popiołu. Obrzędowi temu towarzyszą słowa kapłana: "Nawracajcie się i wierzcie Ewangelii" lub "Pamiętaj, że prochem jesteś i w proch się obrócisz".

Według znawców liturgii obrzęd posypywania głowy popiołem był na początku chrześcijaństwa praktyką stosowaną wyłącznie wobec grzeszników, którzy przez 40 dni przygotowywali się do sakramentu pokuty; uczestniczyli w nim w Wielki Czwartek. Stosowanie tej praktyki wobec wszystkich chrześcijan zalecił w 1091 r. papież Urban II.

Popiół, podobnie jak ogień, symbolizuje moc oczyszczającą. Niekiedy pochodził ze starych cmentarnych krzyży, spalonych w Wielką Sobotę podczas święcenia ognia. Asceci dodawali go nieraz do jedzenia, a biedni - do wypieku chleba, by było go więcej. Według wierzeń ludowych, popiół wzmaga potencję, obdarza potomstwem i zapowiada urodzaj. Symboliczną rolę popiół spełniał także w starożytnej Grecji i w religii żydowskiej (np. posypywanie głowy pana młodego przy zaślubinach miało m.in. przypominać o zniszczeniu Jerozolimy).

Od Środy Popielcowej obowiązuje w liturgii kolor fioletowy, w kościołach rzadziej odzywają się dzwony i grają organy. W piątki, przez cały Wielki Post, odprawiana jest Droga Krzyżowa, a w niedzielę - nabożeństwo Gorzkich Żalów.

Kościół zakazuje w tym czasie hucznych zabaw oraz nakłada obowiązek postu: w Środę Popielcową i Wielki Piątek post ścisły (jeden posiłek do syta i powstrzymanie się od pokarmów mięsnych). Jest to również czas na odprawianie kilkudniowych wielkopostnych rekolekcji.

Według teologów głównym przesłaniem Wielkiego Postu jest to, byśmy w tym okresie nie tylko potrafili zachować to, co nakazuje Kościół (m.in. powstrzymywanie się od pokarmów mięsnych w piątki oraz hucznych zabaw), ale byśmy umieli w tym czasie zrezygnować z tych rzeczy, które sprawiają nam przyjemność, np. z palenia papierosów lub też spożywania słodyczy. Natomiast zaoszczędzone przez tę formę pokuty pieniądze przeznaczyć na pomoc ubogim, wrzucając do odpowiednich skarbonek wystawionych w kościele.

W dawnej Polsce post był bardziej surowy. Nie jedzono potraw mięsnych w poniedziałki, środy i piątki, a w niektórych rejonach w środy i piątki nie spożywano też żadnych potraw na gorąco.

Ze Środą Popielcową związanych było wiele obrzędów ludowych. Np. ustawiano na środku wsi bałwana w kajdankach, zwanego mięsopustem i ścinano mu głowę, czy też przywiązywano śledzia i mieszek do kija, by tym "narzędziem" przepłoszyć karnawałowe zbytki.

Post jest obyczajem nie tylko katolickim i nie tylko chrześcijańskim. Oba główne Kościoły ewangelickie: augsburski i reformowany we wszystkie piątki Wielkiego Postu odprawiają nabożeństwa, będące rodzajem rekolekcji wielkopostnych. Nie ma jednak zwyczaju posypywania głowy popiołem w Środę Popielcową ani nabożeństwa Drogi Krzyżowej.

Dla luteran Wielki Piątek jest najważniejszym dniem roku kościelnego - tego dnia dokonało się zbawienie. Wielu z nich zupełnie powstrzymuje się wtedy od jedzenia.

Prawosławni i część innych obrządków wschodnich obchodzą Wielkanoc zazwyczaj dwa tygodnie później - według kalendarza juliańskiego. Cerkiew w przygotowaniach do tego święta zaleca wiernym tzw. post cielesny, tj. wstrzemięźliwość w jedzeniu i piciu, oraz post duchowy, czyli modlitwy.

Mniej więcej w tym czasie co Wielki Post, w dwu pozostałych wielkich religiach monoteistycznych, judaizmie i islamie, przypadają ważne dla nich święta. Żydzi na pamiątkę wyjścia z Egiptu obchodzą Paschę. W tym dniu nie może być w żydowskim domu ani okruszyny zakwaszonego chleba, w związku z czym wymiata się dokładnie całe obejście, zaś resztki się spala. Żydzi poszczą również w Jom Kipur - Sądny Dzień.

Muzułmanie na pamiątkę zesłania Koranu obchodzą Ramadan, wprowadzony - jak głosi tradycja - przez Mahometa w 624 r. Ramadan jest miesiącem postu, w czasie którego wyznawcy Proroka powstrzymują się w dzień od jedzenia, picia i seksu. W nocy wstrzemięźliwość nie obowiązuje. Ramadan kończy się uroczystymi modlitwami.

Stanisław Karnacewicz