Słodka nieświadomość

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje, że systemy opieki zdrowotnej wielu państw nie są przygotowane do skutecznego zwalczania cukrzycy. – Aktualnie na cukrzycę choruje na całym świecie 171 mln osób. Jednak liczba nowych zachorowań rośnie w dramatycznym tempie i do 2030 roku może się podwoić – uważa dr Robert Beaglehole, dyrektor WHO ds. chorób przewlekłych.

Szacuje się, że w Polsce chorych jest ponad 2 mln osób, ale tylko połowa z nich się leczy. Pozostała część żyje w „słodkiej” nieświadomości. Wielu chorych na cukrzycę dowiaduje się o niej przypadkowo, przy leczeniu innych chorób.

Przyczyną cukrzycy jest zaburzenie wydzielania insuliny, hormonu produkowanego przez trzustkę. Jej niedobór prowadzi do nieprawidłowego wykorzystywania glukozy przez komórki organizmu, co powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi (hiperglikemię). U ludzi młodych cukrzyca spowodowana jest zniszczeniem lub niewydolnością komórek trzustki. Ten rodzaj cukrzycy nazywany jest cukrzycą typu 1 lub cukrzycą wieku młodzieńczego. U ludzi starszych zaś, na ogół otyłych i z nadciśnieniem tętniczym, wywołuje ją odporność na działanie insuliny. Ten rodzaj cukrzycy, zwany cukrzycą typu 2, wymaga ciągłego przyjmowania leków.

Co powoduje cukrzycę? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Wspomniana cukrzyca wieku młodzieńczego może być spowodowana przez infekcje wirusowe, ale także stres. Czy genetyka ma znaczenie? Może mieć, choć dotyczy to w znacznie większym stopniu cukrzycy typu 2. Specjaliści twierdzą, że bez „zapalnika”, konkretnego czynnika związanego ze środowiskiem (cukrzycę typu 1 oprócz infekcji i stresu mogą wywołać niektóre leki czy ogólnie związki chemiczne), nie można w młodym wieku zostać cukrzykiem. Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku cukrzycy typu 2. Ta jest silnie związana z cechami dziedziczonymi. Osoby, które mają w rodzinie cukrzyków są bez wątpienia w „grupie wysokiego ryzyka”.

– W Polsce co 20 minut odnotowujemy nowe zachorowanie na cukrzycę. Drugi typ tej choroby występuje u 80 proc. osób, które na nią zapadają. Warto podkreślić, że ok. 70 proc. z nich charakteryzuje się właśnie nadwagą lub otyłością – mówi prof. Janusz Gumprecht, diabetolog ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Można dodać, że połowa chorych na cukrzycę typu 2 nie jest zdiagnozowana.

Światowe dane mówią, że na cukrzycę choruje około 5 proc. całej populacji, choć – jak to ze średnią bywa – są społeczeństwa, gdzie ten procent jest znacznie wyższy. Na przykład około połowy żyjących w Ameryce Północnej Indian z plemienia Pima zapada na cukrzycę. Dzisiaj ich dieta jest bogata w tłuszcze i węglowodany, chociaż organizmy ich przodków były z powodu trudnych warunków życia przygotowane do „oszczędnej gospodarki kaloriami”. Wszystkie statystyki pokazują, że liczba chorych na cukrzycę bardzo szybko wzrasta. Co szczególnie niebezpieczne, wzrost wśród dzieci jest najszybszy. W USA i Kanadzie na cukrzycę typu 1 zapada jedna osoba na czterysta. W Europie jedna na pięćset, chociaż w Finlandii jedna na trzysta. Jak jest w Polsce? Żyje u nas od 100 do 200 tys. chorych na cukrzycę typu 1.

Zdaniem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, stan opieki nad cukrzykami w Polsce jest znacznie gorszy niż w innych krajach europejskich. Słaba jest profilaktyka i nieefektywny system diagnozowania. Szacuje się, że zaledwie u 35 proc. chorych cukrzyca jest wykrywana w trakcie rutynowego badania kontrolnego. Dużym problemem, z jakim borykają się chorzy na cukrzycę, jest niski poziom refundacji nowoczesnych leków, które zapobiegają powikłaniom oraz pozwalają prowadzić normalne, aktywne życie. Środowiska diabetyków walczą o zwiększenie dostępności do najnowszych terapii przeciwcukrzycowych, które są tylko częściowo refundowane.

Światowa Organizacja Zdrowia już 10 lat temu uznała otyłość za przewlekłą chorobę wymagającą leczenia. Na początku długiej listy chorób związanych z otyłością jest nie tylko cukrzyca typu 2, ale również choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, niektóre typy nowotworów. Patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej upośledza różne funkcje organizmu.

Z badań ogólnopolskich wynika, że 50–60 proc. dorosłych w Polsce ma nadwagę. – Znam badania, które mówią, że wprowadzenie pilotów do telewizorów spowodowało przyrost masy ciała u telewidzów. Dawniej trzeba było wstać i zmienić kanał, a teraz można to zrobić, leżąc na tapczanie – mówi prof. Gumprecht.

Przy biernym trybie życia organizm potrzebuje mniej kalorii. Tymczasem jedzenie, jakie często spożywamy, jest wysokokaloryczne. Do tego dochodzi palenie papierosów, nadmiar używek i stres. – By zapobiegać cukrzycy, należy zmienić styl życia, przyjąć nowe nawyki żywieniowe. Łatwiej przecież jest zapobiegać chorobie, niż ją leczyć. Podobnie jak łatwiej jest zawczasu przewidzieć burzę i ratować się przed nią, niż być przez nią porwanym – dodaje prof. Gumprecht. wikipedia.pl

Na to pytanie dużo trudniej odpowiedzieć w przypadku cukrzycy typu 1, bo jej wystąpienie najczęściej wiąże się z zakażeniem. Zauważono, że na to schorzenie rzadziej zapadają dzieci karmione piersią. Dużo łatwiej obniżyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, bo częstość jej występowania ściśle wiąże się z dietą i aktywnością fizyczną.

Co radzą specjaliści?

• Utrzymywać normalną masę ciała
• Wykonywać ćwiczenia fizyczne (niekoniecznie wysiłkowe, wystarczy po prostu ruch), przynajmniej 2–3 godziny w tygodniu
• Dbać o dietę, czyli mało tłuszczów, dużo błonnika i ziaren

Co zrobić, gdy zachorowało się na cukrzycę?

Ważne, by utrzymywać odpowiednią masę ciała; czym ona wyższa, tym trudniej kontrolować chorobę. Aktywność fizyczna (jeszcze raz, nie chodzi o uprawianie sportów wysiłkowych, raczej o ruch; spacery, jazda na rowerze…) zapobiega związanym z cukrzycą powikłaniom zdrowotnym. Wszyscy cukrzycy powinni unikać palenia tytoniu i picia alkoholu, bo to zwiększa ryzyko powikłań.

Jakie są powikłania?

Cukrzyca jest chorobą bardzo groźną, a powikłania z nią związane dotyczą wielu narządów. Zależą od stadium choroby (czasu jej trwania) i zachowania czy raczej świadomości chorego. Oto kilka najczęściej występujących powikłań:

• Kwaśnica ketonowa – dotyczy w większym stopniu chorych na cukrzycę typu 1. Niedobór insuliny powoduje odwodnienie, kłopoty z oddychaniem, bóle brzucha i senność. W skrajnych przypadkach może doprowadzić do śpiączki.
• Hipoglikemia – zdarza się tym, którzy przyjęli nieprawidłową dawkę leku lub przez dłuższy czas nie dostarczali organizmowi pokarmów. Gdy we krwi jest za mało glukozy, u chorego występują poty, dreszcze, pobudzenie i niepokój. W skrajnych przypadkach chory może zapaść w śpiączkę.
• Większość przewlekłych powikłań wiąże się z uszkodzeniem naczyń krwionośnych, czyli z mikroangiopatią. Jej konsekwencją są zmiany naczyń siatkówki oka, czyli retinopatia (grozi ślepotą), nerek, czyli nefropatia cukrzycowa, a nawet włókien nerwowych. Zaburzona może być także praca serca. Cukrzyca oznacza trzykrotny wzrost ryzyka zawału serca i choroby niedokrwiennej. Nieprawidłowa praca układu krwionośnego i nerwowego jest powodem tzw. zespołu stopy cukrzycowej. Chodzi o drętwienie kończyn, ale także powstawanie ich owrzodzeń. W nawet 15 proc. przypadków kończy się na amputacji. Zaburzenia w pracy układu pokarmowego mogą powodować ostre biegunki.

Krzysztof Maciejczyk