Polska Akademia Nauk ma 60 lat
Niemal 70 instytutów, ponad 3,5 tys. pracowników naukowych, w tym ponad 1,3 tys. profesorów - to rzeczywistość Polskiej Akademii Nauk. W czwartek PAN będzie świętować 60-lecie swojego istnienia.
Uroczysta sesja Zgromadzenia Ogólnego PAN z okazji jubileuszu akademii odbędzie się w Ogrodzie Botanicznym PAN w Powsinie.
Powołanie PAN było konsekwencją decyzji podjętych na I Kongresie Nauki Polskiej, który odbył się w Warszawie na przełomie czerwca i lipca 1951 r. Kongres skupił blisko dwa tysiące uczonych. Przyjęto wtedy nowy trójczłonowy model organizacji nauki w Polsce. Zgodnie z nim PAN miała prowadzić badania, szkoły wyższe - kształcić adeptów wiedzy, a towarzystwa naukowe - tę wiedzę upowszechniać. Pod koniec października 1951 r. sejm uchwalił ustawę o powołaniu PAN, a 9 kwietnia 1952 r. nominowano pierwszych 148 członków PAN oraz Prezydium akademii.
"Czas narodzin akademii był trudny(...). Decyzja ówczesnych władz państwa o utworzeniu PAN miała konkretne cele. Chodziło bowiem o stworzenie instytucji, dzięki której świat polityczny uzyska wsparcie środowiska naukowego, a zarazem - kontrolę ułatwiającą sterowanie tym środowiskiem. Z drugiej strony miało to ułatwić finansowanie badań naukowych i koncentrowanie ich wokół problemów uznanych za najważniejsze dla państwa" - przypominają przedstawiciele PAN na stronie internetowej akademii.
Jak poinformował rzecznik akademii Mieczysław Grabianowski, wśród założycieli PAN byli m.in. slawista Kazimierz Nitsch, matematyk Wacław Sierpiński, krytyk literatury Kazimierz Wyka, immunolog Ludwik Hirszfeld, Kazimierz Michałowski i mediewista Tadeusz Manteuffel. Pierwszym prezesem PAN został prof. Jan Dembowski. Jego następcami byli m.in. profesorowie Tadeusz Kotarbiński, Włodzimierz Trzebiatowski czy Aleksander Gieysztor. Od 2007 r. prezesem PAN jest prof. Michał Kleiber.
Obecnie w strukturze Polskiej Akademii Nauk działa pięć wydziałów tematycznych, reprezentujących grupy nauk (Wydział I - Nauk Humanistycznych i Społecznych, II - Nauk Biologicznych i Rolniczych, III - Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi, IV - Nauk Technicznych, i V - Nauk Medycznych).
W ramach wydziałów działa 69 instytutów naukowych, a także 5 pomocniczych jednostek naukowych, które nie mają swojej osobowości prawnej. Jak poinformował Grabianowski, w instytutach PAN pod koniec 2011 r. było zatrudnionych 3570 pracowników naukowych, w tym 1372 profesorów.
W strukturze Akademii działa także 111 komitetów naukowych i problemowych, które zrzeszają ponad 4 tys. osób reprezentujących wszystkie polskie ośrodki naukowe i akademickie. Do zadań komitetów należy m.in. przygotowywanie opinii, ocen, ekspertyz i prognoz naukowych, upowszechnianie wyników badań, debat i konferencji naukowej oraz integrowanie środowiska naukowego.
Najwyższy organ PAN - Zgromadzenie Ogólne - spośród uczonych, którzy wyróżniają się szczególnym dorobkiem naukowym i autorytetem w środowisku naukowym oraz mają nieposzlakowaną opinię - wybiera członków PAN. Według Grabianowskiego członków krajowych (rzeczywistych i korespondentów) jest teraz ponad 310, a członków zagranicznych - niemal 200.
Siedziba PAN znajduje się w Warszawie, a poza tym PAN ma 7 oddziałów: w Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu i we Wrocławiu. Ponadto PAN ma stacje zagraniczne w Paryżu, Wiedniu, Brukseli, Rzymie i Moskwie, a także Centrum Badań Historycznych w Berlinie. W 2012 r. zostanie utworzona naukowa stacja zagraniczna w Kijowie.
Działalność PAN w obecnej formie jest regulowana przez ustawę z 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk. Nadzór nad PAN w zakresie zgodności działania jej organów z przepisami ustawy, statutem PAN lub statutami jednostek naukowych sprawuje prezes Rady Ministrów. Prezes PAN co roku przedstawia premierowi sprawozdanie z działalności akademii, a ministrowi właściwemu do spraw nauki roczne sprawozdanie finansowe.
Podczas czwartkowych uroczystości jubileuszowych w Powsinie odbędzie się m.in. debata pt. "Nauka w Polsce: aspiracja vs możliwości", w której zabiorą głos przedstawiciele resortu nauki, Narodowego Centrum Nauki, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Zostaną również otwarte wystawy prezentujące osiągnięcia jednostek naukowych PAN, które goście ogrodu będą mogli zobaczyć od 25 do 27 maja.
