Piotr Fronczewski: Z teatru mogę iść do domu. A z Polski nie mam gdzie wyjść

Piotr Fronczewski: Na pewno pokutuje we mnie wciąż kabaret telewizyjny z szalonym Piotrusiem. „Właśnie leci kabarecik”.

Nie opuszcza mnie Franek Kimono. Wiecznie żywy jest ten mój Franek, niczym Włodzimierz Lenin, jak to się kiedyś mówiło. Jeden ze znakomitych, najpierwszych polskich raperów powiedział, że Franek Kimono był prekursorem rapu w Polsce. Bomba, co nie? No i, oczywiście, pan Kleks.

Kleks oczywiście nie opuści mnie do samej śmierci. I będę już dyżurnym Kleksem być może do końca naszych dni. Przede wszystkim polska kinematografia nie zajmuje się dziećmi, nie produkuje filmów dla dzieci, nie istnieje w tym interesie takie pojęcie jak kino familijne, więc jedynym pozostaje Kleks. Najbardziej lubię „Akademię pana Kleksa”, ponieważ jest najbardziej poetycka, szalona, niezwykła, pełna mądrości, wyobraźni i poczucia humoru. Świetna jest też muzyka Andrzeja Korzyńskiego, strasznie lubię hymn Akademii, „Na wyspach Bergamutach”. No, Korzyński wielkim kompozytorem jest! Ach, Kleks. Ten Kleks to jest moje…

Nie aż tak. Mam po prostu nadzieję, że coś tam jeszcze po drodze udało mi się potem zrobić. Że z tej szuflady, do której mnie chciano wrzucić, uciekłem.

Otóż to. Janusz jest przecież wspaniałym, wybitnym aktorem, ale wciąż do końca tego Janka Kosa z siebie nie zdrapał. To znaczy on zdrapał, ale ludzie nie zdrapali. Ale los jest na szczęście łaskawy i odmienia nas w sposób nierozpoznawalny. Co nie zmienia faktu, że TVP powtarza, powtarza, powtarza … I wszystkich nas to dotyczy.

(wybuch śmiechu) Niesamowite! Domyślam się, że może to być interesujące przeżycie. Nie wiem, czy pan pamięta piosenkę z „Podróży pana Kleksa”, która się nazywała „Z pamiętnika młodego zielarza”?

Tak, tak! No, nie da się ukryć – jest to pochwała trawy.

Nie, dlaczego? Przecież my na tym planie spędziliśmy prawie 10 lat. Było miło, fajne towarzystwo. Niesamowity materiał dla dzieciaków, które tam zaczynały. Ola Szwed między innymi, którą tutaj mijaliśmy na korytarzu. Była małą czarowniczką z warkoczykami, a teraz ta niewiarygodna przemiana… Piękna, oryginalna i niezwykła kobieta.

(śmiech) Chyba oglądałem.

Na pewno wiem, że taka sesja się odbyła. Ale nie wiem na 100 proc., czy widziałem Olę w, że tak powiem, dezabilu. Ale to był dla mnie…

Szok może nie. Zaskakujący moment. A jednocześnie pewna nauka. Pamiętam malutką Oleńkę i na pewno bym nie wymyślił, że za jakiś czas zobaczę ją na rozkładówce. No, w fantastycznej formie, że ją zobaczę. Zawsze miała niezwykły temperament i była takim uroczym stworzeniem. I nagle, jak to mówią, bądź co bądź, łabądź. Pan, jak rozumiem, widział te zdjęcia?

(śmiech) No to jest niesamowite. Tego akurat nie kapuję. Trochę tych gier było, uczestniczyłem w tych opracowaniach, ale…

Bez. Przyznaję panu. Nie należę już do pokolenia komputerowego i internetowego…

Nie, nie. Mam problem z uruchomieniem komputera. Oczywiście zaglądam, jak chcę cos przeczytać, zobaczyć, czegoś się dowiedzieć.

Nie mam. Znaczy mam, ale z niego nie korzystam. Ktoś mi założył, nie wiem w ogóle, jak to usunąć. Nie jest mi na dobrą sprawę komputer potrzebny. Komputer jest dla mnie po prostu martwy. Wie pan, wydaje mi się, że wielką przyszłość ma teatr…

Ale naprawdę! Ponieważ inne plany medialne zostały zawłaszczone przez technikę, przez wszechwładny i wszechmogący Komputer. Widać to również w filmie, który posługuje się trikami komputerowymi, grafiką komputerową, efektami specjalnymi, a w efekcie przestaje być tajemnicą. A ja pamiętam jeszcze czasy filmu czarno-białego…

(śmiech) Niemalże! Obiecał mi pan przed rozmową, że nie będzie złośliwy. Ale prawie pan trafił. Pamiętam film „Wolne miasto” Stanisława Różewicza…

Tak jest. Grałem tam synka jednego z poczciarzy, ale przebywałem tak naprawdę w świecie magii, jak Harry Potter niemalże. I później jeszcze przez długi czas obserwowałem plan filmowy, który był krainą czarów, gdzie operator nie miał stu monitorów, na których sprawdzał, czy wszystko w porządku. Miał za to jakieś tajemnicze szkiełko, przykładał do oka, wyznaczał przesłonę. Operator był magiem, czarodziejem, a dopiero później, po tygodniu, oglądało się materiał, który się nakręciło… A teraz, te wydmuszki komputerowe, które, moim zdaniem, właściwie na każdym kroku przegrywają z teatrem. A wie pan dlaczego?

Bo teatr jest jednym z ostatnich miejsc, gdzie można zobaczyć żywego człowieka, aktora przy robocie, „na przodku”. Oddychającego, męczącego się, pocącego, targanego emocjami, wymawiającego w dużej roli dwa tysiące słów, odpowiedzialnego za przekaz, mającego jakiś zapach. Bez efektów 3D. A tego, że mam rację, dowodzą kolejki za każdym razem, gdy mamy do czynienia z dobrą i świetnie zrealizowaną sztuką.

To jest zadziwiające. Ale to jest stygmat tego pokolenia, które ma odwagę sądzić, że nieustannie ma coś istotnego do powiedzenia. Nie mówię tu o Maćku. Dla mnie najbardziej zastanawiający jest ten rodzaj otwartości i uczynienia siebie gwiazdą, człowiekiem bez tajemnic, człowiekiem nieustannie dostępnym, ekshibicjonistą… A ja strasznie cenię sobie ludzi cichych i pokornych. Troszkę wycofanych i troszkę zawstydzonych sytuacją. Niespieszących się z poinformowaniem całego świata o tym, co właśnie mi w tej chwili przyszło do głowy i jakie miałem wypróżnienie. No kur…a mać!

Absolutnie tak. Ale konserwatyzm nie musi być czymś nudnym. Czy złym.

(śmiech) Tak jest! Myślę, że nie ma nic złego w tym, że się kocha coś, co już odchodzi, co ucieka i co ginie. Na swój sposób ten odchodzący świat był troszeczkę chyba lepszy, umówmy się. A co do Stasiuka – kocham go, proszę pana, za opowiadanie „Suka”.

Proszę bardzo.

Nie!

Nie, jestem bardzo daleki od tego, by się z teatrem utożsamiać i identyfikować, i żeby uznawać go za świat alternatywny. Nie, to jest moja praca, która czasami sprawia mi przyjemność, a czasami nie. Porównuję się do konia cyrkowego, który stoi sobie grzecznie w swoim boksie, ma sianko, czuje trociny pod kopytami, jest przykryty derką, i nagle ktoś do niego przychodzi, zaczyna go ubierać, rozbrzmiewa cyrkowa muzyka, reflektory…

I zaczyna żyć! I stoi na środku, i ma reumatyzm już trochę, ale ciągle podskakuje, galopuje, robi różne sztuki, staje na dwóch tylnych nogach, choć nie jest to przecież jego naturalna poza…

(śmiech) Żarty żartami, ale czasami dopadają mnie takie myśli.

No bo nie umiem chyba nic innego robić. Tak wyszło, że sztuka stała się moim sposobem na życie, co wcale nie było takie pewne. Przecież jeżeli kończy się akademię sztuk pięknych, szkołę teatralną, muzyczną, nikt nie daje panu gwarancji, że się uda, że będzie wspaniale, że będzie pan z tego żyć. Nic z tego. Wchodzi pan w ogromny świat i kompletnie nie wiadomo, co się wydarzy. Czy w ogóle przez 10 lat ktokolwiek pana zauważy? Przecież są aktorzy, którzy wychodzą z cienia anonimowości w wieku 50-60 lat i to tylko dlatego, że zagrali w filmie czy w serialu telewizyjnym. A można spędzić całe życie w teatrze, być wybitnym aktorem, i na dobrą sprawę pozostać anonimowym.

Czy ja wiem? Jest sens być w tym zawodzie, jak w każdym innym. Aktor ma odwieczną szansę opisania i zrozumienia świata oraz wyrażenia w tej sprawie własnego zdania.

Mam świadomość, że większość społeczeństwa tych ról teatralnych Fronczewskiego nie zna i że nie z nimi przede wszystkim jestem kojarzony. Miałem jeszcze to szczęście występować na największej i najbardziej wyjątkowej scenie teatralnej w kraju, zjawisku na skalę światową, tj. w Teatrze Telewizji w czasach jego największej świetności. I był to teatr rzeczywiście otwarty dla wszystkich. Ale tak, oczywiście, teatr jest siłą rzeczy elitarny.

Ha, ha, hopsasa! Może to i lepiej. Żartuję! Sam tego nie wiem…

Naprawdę?

Wie pan, nie sposób nie mieć w życiu poglądów. Jeżeli stoi pan przed samochodem pomalowanym na biało, to pański pogląd na ten temat jest dość prosty – oto biały lakier. I to mi się podoba lub nie.

Tutaj również to odbywa się w przestrzeni „zgadzam się” lub „nie zgadzam się”, „protestuję”. Nie zgadzam się z tym rządem. Z tym, co ten rząd robi. Ale też powtarzam sobie – nie znasz się na polityce. Naprawdę. Nie znam się. Nie mam zielonego pojęcia, nie mam wyobraźni, wiedzy, zdolności, talentu, doświadczenia politycznego. Wreszcie – nie znam ich języka.

(śmiech) OK, ale to nie do tych znawców chodzę, gdy mnie coś boli i gdy źle się czuję. Ośmielę się powiedzieć, że trochę znam się na ludziach. Ale to też jest niepewna i nieudokumentowana wiedza.

No oczywiście, że aktorów. Przepraszam aktorów, ale na naszej planecie mamy około siedmiu miliardów aktorów.

Rutyniarze. Patrzę na te osoby działające w polskiej polityce i próbuję ocenić ich uczciwość, ich rzetelność, ich potencjał intelektualny, ich profesjonalizm. A jednocześnie widzę tam w większości przypadków jakieś nieszczęście, niepewność, lęk, brak odwagi…

Na przykład na to, by wypowiedzieć na głos własne zdanie. Zwłaszcza takie, które jest różne od większości. Widzę ludzi rozgoryczonych, ludzi, którzy w ramach odwetu zachowują się paskudnie, ludzi, którzy nie mają nic wartościowego do powiedzenia. Widzę ludzi, którzy sami zachwycają się swoimi pomysłami, ideami wyklutymi w swoich może nie do końca sprawnych mózgach. Widzę ludzi nieuczciwych wobec samych siebie i wobec innych. Ludzi, z którymi nie chcę mieć nic wspólnego. Ludzi, którym mimo wszystko jestem w stanie pomóc.

Jestem im w stanie pomóc w tym sensie, że, gdybym spotkał na ulicy taką „twarz z telewizora”, polityka proszącego o łyk wody, to poszedłbym do sklepu i kupił mu butelkę wody. Jeżeli taki człowiek by się potknął i przewrócił na ulicy, to podszedłbym do niego i pomógł mu wstać. Ale dalej z nim bym już nie poszedł. To, co się dzieje w polskiej – i nie tylko polskiej – polityce jest oczywiście dramatem.

Nie. Wychodzę z pokoju. Nie patrzę na to. Nie słucham. Stare teksty, puste słowa.

Nie mam na to, co się dzieje, żadnego wpływu. Mógłbym też „zadziałać” globalnie i powiedzieć np.: „Proponuję, by pan Donald Trump cmoknął mnie w pompę”. Mam odwagę to powiedzieć. A wie pan dlaczego?

Bo to nigdy do niego nie dotrze. Poza tym nie spowodowałoby to żadnego skutku. Więc jest na pewno jakieś poczucie bezsiły. Bardzo trudno jest dzisiaj zaufać jakiemukolwiek politykowi.

Bo uczestniczą w grze najgorszego rodzaju, przy użyciu najgorszych środków i najniższych instynktów. Najbrutalniejszym i najbardziej krwawym sportem-grą nie jest boks, rugby czy oktagon, ale właśnie polityka. Polityka jest grą i jest spektaklem, od którego najlepiej trzymać się z daleka.

Oczywiście, że tak. Ale bardzo wiele pod tym względem nauczyło mnie doświadczenie stanu wojennego. To była pierwsza wojna w moim życiu. Czy mogę sobie pozwolić na dygresję?

Bo, wie pan, ja na szczęście nie przeżyłem tej wcześniejszej wojny, światowej. Wiem z różnych zapisów, co się wtedy działo, ale i tak nie potrafię sobie tego wyobrazić. Nie pojmuję tego. Bawiłem się z kolegami na gruzach, w legach po bombach, w zapadłych piwnicach. Żyjemy w mieście, w którym wydarzyło się coś tak przerażającego… (milczenie) Powinniśmy tutaj chodzić na palcach i mówić szeptem. Gdy co roku 1 sierpnia wspominamy rocznicę powstania, kiedy miasto staje i trąbi, patrzę na to z uznaniem, wzruszeniem i zadumą. Czy to coś znaczy? Jesteśmy lepsi, mądrzejsi, szlachetniejsi? (milczenie)

Tak. To był czas, w którym zrozumiałem, że zależę tylko od siebie. I że od tego, jak ja się zachowam, co zrobię i co powiem, zależę ja i moi najbliżsi. Więc z jednej strony – niby wszystko zależy od nas, ale z drugiej … „Bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny / w ostatecznym rozrachunku tylko to się liczy”.

Tak, rozumiem, ja też jestem w tym pochodzie.

No tak, bo jestem w tym pochodzie, tylko… Lubię spacerować sam. Powiem tak. Żeby wyznawać wiarę w Boga, niekoniecznie trzeba iść z pielgrzymką.

Obawiam się, że, niestety, może mieć pan rację. Ale u mnie we łbie wszystko się na czarno pisze. Przepraszam, taka natura. Jestem z tych, dla których szklanka jest zawsze w połowie pusta. Boję się, że z tej polsko-polskiej wojny nie ma za bardzo wyjścia. Źle to wszystko na razie wygląda. Przydałaby się nam w okolicy jakaś sadzawka Siloe.

Miałem oczywiście takie sytuacje, że nie byłem w stanie dogadać się z drugą osobą, z partnerem, aktorem, reżyserem. Kupuję wtedy kwiaty, wręczam je i mówię: „Przepraszam, nie dam sobie z tym rady, muszę wyjść”. I wychodzę. A z Polski nie mam gdzie wyjść.

Za późno. Niedługo będę emigrował, ale przez Powązki. Ale to zupełnie innego rodzaju podróż.

I tak, i nie.

Wiem tyle, że nie zrealizuję już wszystkich zamiarów. Ale z drugiej strony, nie mam już takiego ciśnienia. No i oczywiście te najprostsze sygnały płyną z natury, czyli ze szkieletu kostnego, ze struktury mięśniowej, i tak dalej, i tak dalej. Kiedyś się sprawdzało swoją dyspozycję fizyczną, doganiając tramwaj i wskakując…

Tak jest. A dzisiaj nie dość, że te tramwaje tak szybko jeżdżą, to jeszcze po czterech krokach ma się zadyszkę.

(milczenie)

Bo ciężkie mi dał pan zadanie. Tak jak panu mówiłem, trudno o zaufanie do polityków. A zaufanie jest podstawą mojej oceny. Szukam w głowie ludzi uczciwych, wrażliwych, mądrych, zdystansowanych…

Mówiąc językiem polityki, myślę, że w „większości” bym ich nie znalazł.

Bo jestem, proszę pana, dobrze wychowany, kur…a. Dlaczego miałbym używać słów – kijów bejsbolowych, sztachet, kastetów, maczet, prętów żelaznych, cepów, kos?

A na cholerę nam nazwiska? No nie powiem panu. Wolałbym z panem wypić kieliszek wódki.

Podejrzewam, że jest niepijący. Ale tak, chętnie! A jakbym się już upił, to powiedziałbym, że mu współczuję. I chciałbym mu pomóc, bo jest postacią tragiczną. Tragedia w kategoriach dramatycznych jest czymś nieuniknionym, z góry bohaterowi pisanym. Nie ma wokół siebie przyjaciół, którzy by go ostrzegli. Kroczy ku zgubie, ku klęsce. Z każdym krokiem przybliża się do swojej tragedii, trochę jak u Szekspira. Ale przecież, z drugiej strony, jak mawiał Cycero, ludzie panami są swoich przeznaczeń. Więc?

Być może, proszę pana, zabrzmiało to nieco teatralnie i nieco patetycznie, ale ja przecież jestem tylko aktorem. Już nic więcej panu nie powiem.

Rozmawiał: Grzegorz Wysocki, WP Opinie