Piąta rocznica śmierci Ireny Sendlerowej

Irena Stanisława Sendler, polska działaczka społeczna, Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata - urodziła się 15 lutego 1910 roku w podwarszawskim Otwocku.

Ojciec Ireny Sendlerowej (tej formy nazwiska najchętniej używała) Stanisław Krzyżanowski był lekarzem, którego pacjentami było wielu ubogich Żydów. Z racji zawodu ojca, jak też swego wątłego zdrowia dzieciństwo spędziła w uzdrowisku - w Otwocku.

Studiowała prawo i pedagogikę na Uniwersytecie Warszawskim. W 1932 roku podjęła pracę w Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej, gdzie prowadziła dział opieki nad matkami nieślubnych dzieci.

W czasie wojny i okupacji niemieckiej zaangażowała się w działalność konspiracyjną oraz wiele akcji społecznych. Już jesienią 1939 roku Sendler wraz z grupą współpracowników, m.in. Janem Dobraczyńskim, Ireną Schultz, Jadwigą Piotrowską i Jadwigą Deneką założyła przy Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Warszawie tajną komórkę pomocy Żydom. Pomagała żydowskim współobywatelom, zanim jeszcze powstało getto warszawskie.

Kiedy w 1942 r. utworzono polską organizację podziemną - Radę Pomocy Żydom "Żegotę" - Irenę Sendler mianowano szefową wydziału dziecięcego. Jako pracownica Wydziału Opieki Społecznej miała przepustkę do getta. Sendler przebierała się więc za pielęgniarkę i razem ze współpracownikami nosiła do getta jedzenie, leki i pieniądze. Zorganizowała akcję przemycania dzieci żydowskich z getta.

Irena Sendlerowa uratowała 2 500 dzieci żydowskich, wywożąc je z warszawskiego getta i ukrywając w polskich rodzinach, w sierocińcach oraz klasztorach. Dzięki odważnej decyzji Matyldy Getter, matki przełożonej prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, która zobowiązała się przyjąć każde dziecko przemycone z getta, wiele z nich trafiło do sierocińców prowadzonych przez siostry franciszkanki m.in. w Warszawie, Aninie, Białołęce, Chotomowie i Płudach.

Irena Sendlerowa i jej łączniczki przemycały dzieci na różne sposoby, np. w samochodzie, który na teren getta wwoził środki czystości, a wracał z dziećmi, które wywożono w pudle, skrzynce lub w worku. Według jej wspomnień, przytoczonych w książce Anny Mieszkowskiej pt. "Matka dzieci Holocaustu. Historia Ireny Sendlerowej", dzieci oddzielane od rodziców, dziadków były tak przerażone, że płakały i krzyczały. Kierowca zabierał do samochodu psa, który szczekaniem miał zagłuszać płacz albo dzieci usypiano.

Wyprowadzano też dzieci przez piwnice kamienic stojących po obu stronach muru, jak też przez gmach sądów na Lesznie, sąsiadujący z granicą getta. Wtajemniczeni w akcję dwaj woźni otwierali drzwi i prowadzili dzieci przez budynek do tylnego wyjścia na aryjską stronę. Kolejny szlak "przerzutu" rozpoczynał się w zajezdni tramwajowej po żydowskiej stronie. Mąż jednej łączniczek był motorniczym. O świcie, gdy ruszały tramwaje, znajdował w wagonie pod ławką karton z uśpionym dzieckiem i wywoził je w bezpieczne miejsce za murami. Te sposoby dotyczyły małych dzieci. Kilkunastoletni chłopcy i dziewczęta byli wyprowadzani w tzw. brygadach pracy i potem kierowani do lasu, do partyzantki.

Zaszyfrowane nazwiska dzieci Irena Sendlerowa zapisywała na paskach bibułki, które wkładała do słoików, a słoiki zakopywała pod jabłonką na podwórku przy ul. Lekarskiej w Warszawie. Po wyzwoleniu rozszyfrowany spis został przekazany Adolfowi Bermanowi, który w latach 1947-1949 był przewodniczącym Centralnego Komitetu Żydów w Polsce.

- Pani Irena Sendlerowa wolała skromnie mówić, że przyczyniła się do ratowania, że była tylko ogniwem w "siatce ocalenia" dzieci - podkreśla Elżbieta Ficowska, która jako sześciomiesięczne dziecko została wywieziona z getta.

Irena Sendlerowa uczestniczyła też jako tzw. żywy drogowskaz w wyprawie Jana Karskiego do getta w Warszawie: szła znanymi sobie ulicami getta, a za nią podążał Karski, który później sporządził raport o sytuacji Żydów, przekazany na Zachód (już jako osoba 93-letnia została odznaczona nagrodą imienia Karskiego za "Odwagę i Serce", a z tej okazji osobisty list napisał do Ireny Sendlerowej papież Jan Paweł II).

Irena Sendler została aresztowana w 1943 r. przez Gestapo; przetrzymywano ją w tzw. tramwaju w Al. Szucha. Przesłuchiwano i torturowano na Pawiaku. Niemcy stale wypytywali ją o przywódców organizacji; nie zdawali sobie sprawy, że w ich rękach znalazła się główna organizatorka pomocy Żydom w getcie. Sendlerową skazano na śmierć. "Żegota" zdołała ją jednak uratować, przekupując niemieckich strażników. W ukryciu pracowała dalej nad ocaleniem żydowskich dzieci.

Podczas powstania warszawskiego Irena - jako siostra Jolanta - pracowała jako pielęgniarka PCK w punkcie sanitarnym, który wkrótce przekształcił się w duży szpital.

Po wojnie również pracowała na rzecz dzieci, m.in. tworzyła domy sierot, powołała Ośrodek Opieki nad Matką i Dzieckiem - instytucję pomocy rodzinom bezrobotnym.

W PRL zupełnie o niej zapomniano, co może dziwić, bo przecież kierowany przez nią zespół uratował od zagłady dwa razy więcej Żydów niż znany na całym świecie Oskar Schindler. Przesądził o tym jej AK-owski rodowód. Związana była też z ruchem socjalistycznym i PPS. W latach 1948-1968 należała do PZPR. Wystąpiła z partii po wydarzeniach z marca 1968 r.

W 1999 r. amerykański nauczyciel Norman Conard z Uniontown w stanie Kansas zainspirował powstanie szkolnej sztuki teatralnej pt. "Życie w słoiku" (ang. Life in a Jar). Jej tytuł nawiązuje do sposobu, w jaki zachowały się informacje o pochodzeniu uratowanych dzieci: nazwiska rodziców i nowe, przybrane personalia Irena Sendler zakopywała w słoiku, w ogrodzie - tylko dzięki tym notatkom dzieci, które przeżyły wojnę, dowiedziały się o swoich rodzinach.

Przedstawienie oparte na faktach z życiorysu Ireny Sendler wystawiono ponad dwieście razy w Stanach Zjednoczonych i Polsce. Zdobyło ono duży rozgłos w mediach amerykańskich i doprowadziło w końcu do powstania fundacji "Life in a Jar", promującej bohaterską postawę Ireny Sendler.

W 2006 r. stowarzyszenie Dzieci Holocaustu wespół z fundacją "Life in a Jar" oraz przy udziale Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP powołało do życia nagrodę im. Ireny Sendlerowej "Za naprawianie świata". Jej pierwszym laureatem został m.in. Norman Conard.

W 1965 r. została uhonorowana przez izraelski instytut Jad wa-Szem medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. W 1983 r. zasadziła drzewko w Lesie Sprawiedliwych. W 1991 roku otrzymała honorowe obywatelstwo Izraela.

Prezydent RP odznaczył ją: Orderem Orła Białego - 10 listopada 2003 r.; Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski - 7 listopada 2001 r.; Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski - 12 czerwca 1996 r.

14 marca 2007 r. Senat RP przyjął uchwałę w sprawie uhonorowania działalności Ireny Sendlerowej i Rady Pomocy Żydom "Żegota" w tajnych strukturach Polskiego Państwa Podziemnego w okresie II wojny światowej.

11 kwietnia 2007 r. Irena Sendler odznaczona została Orderem Uśmiechu; była najstarszą osobą, która ten order otrzymała. Sendlerowa powiedziała, że obok listu od Ojca Świętego Jana Pawła II i tytułu Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata to Order Uśmiechu, odznaczenie od dzieci, jest największym szczęściem, jakie ją spotkało.

24 maja 2007 r. otrzymała tytuł Honorowej Obywatelki Miasta Stołecznego Warszawy.

Irena Sendlerowa ostatnie lata życia spędziła w domu prowincjalnym Bonifratrów w Warszawie. Zmarła 12 maja 2008 roku w Warszawie. Pogrzeb odbył się na Cmentarzu Powązkowskim 15 maja 2008 r.

30 lipca 2008 r. Izba Reprezentantów Kongresu USA uchwaliła rezolucję upamiętniającą postać Ireny Sendlerowej, bohaterskiej Polki, która w czasie okupacji hitlerowskiej uratowała od zagłady około 2500 dzieci żydowskich. 19 kwietnia 2009 r. - w Seton Hall University w New Jersey Irenę Sendler uhonorowano pośmiertnie nagrodą Humanitarian of the Year, przyznawaną przez The Sister Rose Thering Endowment. 4 maja 2009 r. została wyróżniona Nagrodą Humanitarną im. Audrey Hepburn.

W 2009 roku powstał amerykańsko-polski film "Odważne serce Ireny Sendler". Postać Ireny Sendlerowej zagrała laureatka Oscara Anna Paquin. Scenariusz, na podstawie książki Anny Mieszkowskiej "Matka dzieci Holocaustu. Historia Ireny Sendlerowej", napisał John Kent Harrison; on był też reżyserem filmu. Muzykę skomponował, również laureat Oscara, Jan AP. Kaczmarek.

Historię Ireny Sendlerowej przypomniały trzy amerykańskie nastolatki, które na podstawie notatki w "U.S. News and World Report" przygotowały na olimpiadę historyczną przedstawienie zatytułowane "Życie w słoiku".

Szkolne przedstawienie zrobiło oszałamiającą karierę. Dziewczyny nie tylko wygrały olimpiadę historyczną w Kansas, ale wystawiły swoją sztukę ponad 200 razy w całej Ameryce - w parafiach, szkołach, synagogach. Za każdym razem publiczność reagowała bardzo emocjonalnie - okazało się, że historia Ireny Sendlerowej porusza ludzi na całym świecie.

Na tej podstawie została napisana książka pod tym samym tytułem. "One ocaliły ocalającą" - powiedział autor książki Jack Mayer.