Oksford dla ziomali

Zielona Góra, rok 2004. Osiedla Pomorskie i Śląskie - jeden organizm wciśnięty między dwie trasy szybkiego ruchu. Stęchlizna wisi nad betonowymi chodnikami, rzadkimi plamami krzaków i trawników. Kolorowe punkty to: kiosk - wypożyczalnia wideo, blaszany supermarket oraz skate-park. Pobudowany, bo jakiś facet w garniturze potrzebował głosów w lokalnych wyborach.

10 tysięcy mieszkańców, bezrobocie ponad 40 procent. Niemal połowa mieszkańców osiedla to ludzie w wieku do 20 lat. Rówieśnicy blokowiska.

Między blokami jeżdżą powoli radiowozy - kiedyś było to królestwo dilerów narkotyków, teraz jest lepiej. Nie ma nazw ulic. Są tylko numery. Pod 13. działa uniwersytet uliczny.

Wymyślił go latem Krasnal. Trochę z nudów, ale nie do końca - Krasnal studiuje matematykę i w zasadzie ma co robić. Wymyślił, bo chciał robić coś nowego. A Tola Pauch i Ania Szmidt (studiują anglistykę) zaraz się przyłączyły. Tak powstała pierwsza w Polsce nieformalna uczelnia dla blokersów. Na osiedlowych klatkach zawisł plakat: "Bezpłatny kurs języka angielskiego. Dla początkuj±cych i dla tych, co już trochę". Nad napisem królowa Elżbieta II eleganckim gestem, jak gdyby nigdy nic, dłubie sobie w nosie.

Piątek, wieczór. Ania Szmidt przykleja do tablicy zdjęcia przedmiotów, których angielskie nazwy mają utkwić w głowach ziomali z osiedla: CD player, mobile phone, digital camera.

Na lekcji nie padnie ani jedno słowo po polsku. Ziomale wyglądają klasycznie: krótkie włosy i kurtki, sińce na głowie (niektórzy), dresy, kaptury, swetry. Przyszło 14. Uczą się przedstawiać i podawać swoje dane (to powtórka z liczb sprzed tygodnia). Największy problem z numerem karty kredytowej - nikt jej nie ma.

Po angielskim ma być wykład. Do tej pory odbyły się dwa: "Czarne dziury" z astronomii oraz "Czy można wygrać z totolotkiem?" z matematyki. Przyszło parę osób. Z ostatniego wykładu wychodzili zawiedzeni, uświadomił im, że z totolotkiem nie ma szans.

Uniwersytet już jest sławny w Polsce. Teraz do Zbigniewa Adaszyńskiego, właściciela Akademickiego Liceum w Zielonej Górze (które wspiera uniwersytet uliczny: daje sale, tablice, papier, kawę, herbatę i ciastka), ciągle zgłaszają się nowi wykładowcy, chociaż na tej uczelni nie zarobią ani złotówki.

Pewna polonistka oferowała wykład o "Wojnie polsko-ruskiej". Blokersi zbuntowali się - nie będą słuchać tych samych tekstów, które mają na co dzień na klatkach schodowych. Niedawno przyszedł człowiek, który oferował kurs pierwszej pomocy, ale nie zgadzało się to z misją uniwersytetu. Adaszyński: - Chcemy otworzyć studentów na świat idei i wartości. Preferujemy filozofię, historię sztuki, matematykę, astronomię. Nie będzie uczenia rzeczy praktycznych. Cena za abstrakcyjność jest duża - abstrakcja odstrasza studentów. Organizatorzy wsłuchują się jednak w blokowisko - przenieśli wykład z soboty na piątek. - Życie na osiedlu nabiera znaczenia pod koniec tygodnia - mówi Zbigniew Adaszyński.

- Gdyby moje liceum mieściło się w dzielnicy willowej, założyłbym pewnie uniwersytet dla niepracujących żon niezwykle bogatych facetów. Bo jest taka grupa społeczna. I też na gwałt potrzebuje edukacji - mówi Adaszyński. Nie boi się, że nie dotrze do blokersów. Przebijał się już przez bariery kulturowe. Na przykład w Iraku, dokąd poleciał jako ekspert od edukacji z pierwszym kontyngentem w czasach, gdy wojnę nazywano jeszcze misją stabilizacyjną, w lipcu 2003 roku.

- Miałem pomóc otwierać nowe szkoły, czyli poprawiać "współczynnik normalności". Poprawiałem głównie komunikację między dyrektorem mężczyzną i nauczycielkami kobietami. Po nocach, przy mdłej żarówce, pisał skrypty edukacyjne. W namiocie obok charkali Holendrzy, dalej mieli imprezę Ukraińcy, fotoreporter polskiego dziennika rzygał na zewn±trz whisky, bo w parę minut wlał w siebie cał± butelkę arabskiej podróby. Po Iraku blokowisko to oaza spokoju. Adaszyński dba o to, żeby podtrzymać domową atmosferę.

- Gdzie kibel? - zapytał go kiedyś pewien blokers.

- No, tu - dyrektor wskazał stosowne drzwi. Nie były oznakowane.

- A gdzie, kurwa, znaczki? - dociekał ziomal.

- A w domu masz znaczki na drzwiach do kibla? - usłyszał.

Domową atmosferę uniwersytetu ulicznego doceniła Unia Europejska - Tola, Krasnal i ich koledzy dostali sześć tysięcy euro dotacji z programu Młodzież. Pomogło pewnie parę efektownych zdań z wniosku: "Pomysł powstał z rozmów przyjaciół i wspólnego zamieszkiwania w blokowisku Osiedla Pomorskiego i beznadziei korytarzy i klatek schodowych. Chcemy stworzyć rodzaj partnerstwa pomiędzy naukowcami i blokersami. Chcemy, żeby nasi ziomale zaczęli czytać, słuchać i oglądać to, co ma wartosć intelektualną. Chcemy, żeby ziomale zaczęli myśleć o powrocie do szkoły".

Kasę z Unii jest na co wydawać. Na projekcje ambitnych filmów "kina bandyckiego": "Trainspotting", "Wściekłe psy", "Urodzeni mordercy". Na książki. Blokersi dostaną po kilka egzemplarzy za darmo, żeby z czasem obrosły w domowe biblioteczki.

Starożytny ziomal

Mój wykład będzie trzeci (po dziurach i totolotku). Tytuł - "Sokrates pierwszym anarchistą" - okazał się porażką. Tola Pauch słyszała na swojej klatce taki tekst: - Anarchista? A co to jest? Nie idę.

Na wielki korytarz liceum przyszło prawie 40 osób. Kilku studentów, kilka osób powyżej trzydziestki. Klasycznych blokersów - 10. Wykład się nie zaczął, a już patrzą na zegarek. Będę mówił do nich głównie najbardziej potocznym językiem, jakim potrafię. Tak jak chcą twórcy uniwersytetu ulicznego.

Ateny, rok 399 przed naszą erą. Sokrates w więzieniu połyka cykutę - truciznę, któr± każe mu wypić rząd tego państwa-miasta. Może uciekać, ale nie chce. Pokazuje, że zwisa mu życie, a już zupełnie olewa władzę i bogactwo innych. Ważniejsza jest prawda i życie w zgodzie ze sobą. Podobną sytuację opisuje raper O.S.T.R.

Życie to kaucja, co tak naprawdę nic nie wyjaśnia
W kwestii wartości i zbędnego bogactwa
Sala dorosłych, uparci jak osły i ślepi jak ćma
Dość tych co myśli przypłacili śmiercią.

Dobrze zaśpiewane - Sokrates też przypłacił swoje myśli śmiercią. Jego ojciec masowo produkował z kamienia szmirowate posągi bogów. Sokrates nie chciał zapieprzać na taśmie u ojca, zupełnie jak ten ziom z "Ósmej mili" - Eminem - który czuł wstręt do taśmy w fabryce samochodów. Sokratesowi hajs zwisał, wolał włóczyć się po mieście albo chodzić do pakerni, żeby gadać z ziomalami.

Ścierał się z kolesiami, którzy nazywali się sofistami. Udowadniał, że wszystko, co mówią, to ściema. Bardzo się na to wpieniali. Jeden wpieniony sofista kopnął raz Sokratesa. A kiedy taki jeden ziom dopytywał się Sokratesa, dlaczego nie zareagował, to ten powiedział: "A gdyby kopnął mnie osioł, czy pozwałbym go przed sąd?".

Na tym uniwersytecie nie ma indeksów, ocen, zaliczeń. Ani oporów. Ziomal się nudzi, to wychodzi. Płuca też mają swoje potrzeby - odezwą się i już trzeba kopsnąć się na schody na szluga. - Wykłady to dla nich duży ból, przeżycie traumatyczne - mówi Tola Pauch. - Angielski to co innego. Przyda się, żeby znaleźć pracę za granicą. Ale zostać na wykładzie z filozofii? Po co? Ale w końcu jakoś wygenerujemy z nich tak± potrzebę - obiecuje.

Na razie blokersi na moim wykładzie zostają, bo proszą ich o to Tola i Krasnal (choć chłopaki mogliby pójść na browar albo na ławkę). Ale widać, że Sokrates boli ziomali. Po wykładzie zadają tylko jedno pytanie: - Ten facet, co Sokrates powiedział, że nie będzie ciągał go po sądach...
- ...bo nie ciągałby też osła.
- No właśnie. To w co on kopnął Sokratesa?

MARCIN FABJAŃSKI

PS Cytowałem "Żywoty i poglądy słynnych filozofów" Diogenesa Laertiosa (przekład Irena Krońska) oraz fragmenty tekstu O.S.T.R.-a pt. "Boże Igrzysko".