Nieznane zdjęcia polskiej arystokracji

Czasy świetności rozległych magnackich majątków dawno minęły. Wielka wojna, wojna polsko-bolszewicka i II wojna światowa przyniosły olbrzymie straty.

Dobra grabiły i dewastowały przetaczające się armie wojsk zaborców i bolszewików. Najbardziej ucierpiały te rezydencje, które znalazły się na terenie Rosji sowieckiej, za przesuniętą wschodnią granicą. Budynki dewastowano, obrazy cięto szablami i dziurawiono kulami, książki palono. Dzieła zniszczenia dokończyła powojenna władza. Mocą dekretu o reformie rolnej przejęto ponad dziesięć tysięcy majątków ziemskich. Nadmiernie wykorzystywane i pozbawione remontów posiadłości błyskawicznie popadały w ruinę.

(evak)

Na zdjęciu: Pałac Krasickich w Dubiecku. Wygląd zewnętrzny, przed 1938 rokiem. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Życie codzienne polskiej arystokracji płynęło w zgodzie ze zmieniającymi się porami roku, w rytmie świąt kościelnych i rodzinnych. Chętnie spotykano się na zjazdach, polowaniach i balach.

Na zdjęciu: Pałac w Pławowicach. Pracownia Ludwika Hieronima Morstina, 1928 rok. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Dbano o stały rozwój intelektualny i patriotyczny domowników, dla dzieci zatrudniano guwernerów, prenumerowano polskie czasopisma, chętnie uczestniczono w zagranicznych wojażach. Z podróży przywożono nie tylko ciekawe wieści, ale i nowe sposoby organizacji pracy na roli i zarządzania majątkiem. Elity troszczyły się o obyczaje i pielęgnowały rodowe tradycje.

Na zdjęciu: Pałac Lubomirskich. Widok pałacu od frontu, przed 1939 rokiem. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Bogate magnackie rezydencje nie służyły tylko wygodnemu życiu. Podejmowano w nich najważniejsze decyzje administracyjne dotyczące rozległych dóbr.

Na zdjęciu: Zamek w Łańcucie. Widok zewnętrzny zamku, przed 1939 rokiem. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Dwory stanowiły też centra kulturalne. Księgozbiory i galerie sztuki opowiadały historię narodu i wyrażały marzenia o wolności. Wewnątrz majątków często kwitła działalność charytatywna - dla miejscowej ludności organizowano szkolnictwo i opiekę zdrowotną. Zakładano fabryki, browary, gorzelnie i różne warsztaty.

Na zdjęciu: Zamek w Przecławiu. Fasa frontowa, przed 1939 rokiem. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Przez stulecia Rzeczpospolita była terenem wielu działań wojennych, w wyniku których rezydencje magnackie były niszczone.

Na zdjęciu: Pałac Potockich, Widok ogólny pałacu od frontu, 1934 rok. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

W wielu przypadkach właściciele rezydencji odbudowywali je i wyposażali na nowo. Niestety, niektóre nigdy nie podźwignęły się z upadku.

Na zdjęciu: Zamek w Przecławiu. Fragment zbrojowni, przed 1939 rokiem. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Na szczęście nie wszystko uległo zniszczeniu. Wiele z pałaców i zamków znalazło nowych właścicieli, którzy je wyremontowali i otoczyli opieką.

Na zdjęciu: Pałac Bursztyn, widok zewnętrzny. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Kilkadziesiąt obiektów znajduje się w tej chwili w rękach potomków przedwojennych właścicieli.

Na zdjęciu: Arystokracja polska w Krzeszowicach, ok. 1900 roku. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

Duża część rezydencji została przekształcona w hotele, siedziby firm czy ośrodki konferencyjne. Pozostałe pełnią funkcje mieszkalne.

Na zdjęciu: Salon Pałacu Krasickich przed 1938 rokiem. Fotografia pochodzi z albumu "Rezydencje w starej fotografii".

"Rezydencje w starej fotografii" przywracają pamięć o najważniejszych dworach. Na niemal stu stronach przedstawiona jest fotograficzna opowieść o magnackich rodzinach - o naradach w okazałych salonach, o wystawnych polowaniach, o przechadzkach po kunsztownie zaprojektowanych parkach. Zamieszczone w albumie zdjęcia zostały wyselekcjonowane ze zbiorów archiwów państwowych, Narodowego Archiwum Cyfrowego i Instytutu Sztuki PAN. We wstępie do albumu Wit Karol Wojtowicz, wieloletni dyrektor Muzeum Zamku w Łańcucie, pisze: "Domy, których nie udało się ocalić, nadal istnieją pod powiekami potomków właścicieli, na kartach pamiętników, w pamięci osób zakochanych w wielkiej przeszłości naszej ojczyzny. Niechaj ten album będzie przypomnieniem istnienia innego, minionego świata".

Fotografie z albumu "Rezydencje w starej fotografii" wykorzystano dzięki uprzejmości Wydawnictwa BOSZ.

(evak)