Na Powązkach trwają ekshumacje ofiar reżimu komunistycznego

Szczątki 13 osób udało się odnaleźć podczas ekshumacji ofiar terroru komunistycznego prowadzonych przez IPN na terenie Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie. Badacze mają nadzieję na odkrycie szkieletów m.in. Augusta Emila Fieldorfa i Witolda Pileckiego

Jak powiedział kierujący ekshumacjami dr hab. Krzysztof Szwagrzyk, podczas rozpoczętych przed tygodniem prac wykopaliskowych znaleziono szkielety 13 osób, w tym jednej kobiety. Większość szczątków nosi ślady egzekucji tzw. metodą katyńską - strzałem w potylicę z bliskiej odległości.

Poza dwoma przypadkami więźniowie leżą w grobach zbiorowych, po dwóch lub po trzech. - Ułożenie szczątków wskazuje, że byli oni zrzucani do grobów z pewnej wysokości. Na nogach jednej ofiary kładziono głowę drugiej - bez jakiegokolwiek szacunku dla zwłok ludzkich i dbałości o pochówek. Wygląda to na szybkie działanie w kierunku pozbycia się ciał. Ktoś, kto to robił, uczynił to wyjątkowo niedbale - tłumaczył Szwagrzyk.

Syn rotmistrza Witolda Pileckiego Andrzej Pilecki wierzy, że podczas ekshumacji prowadzonych przez IPN na tzw. Łączce na Cmentarzu Powązkowskim badaczom uda się odnaleźć szczątki jego ojca. - Liczę na to, że będę mógł złożyć kwiaty na jego grobie - powiedział.

Andrzej Pilecki powiedział, że razem z siostrą Zofią przez wiele lat byli przeciwni poszukiwaniu miejsca spoczynku ojca. - Już dawno uzgodniliśmy, że nie będziemy szukać jego szczątków. Dzięki temu, że nauka idzie do przodu, istnieje jednak spore prawdopodobieństwo, że uda się je odnaleźć - mówił syn rotmistrza. Jak dodał, zawsze najważniejsze dla niego było to, że jego "ojciec był wszędzie", gdyż na całym świecie się o nim mówi, stawia mu się pomniki, jego imieniem nazywa się szkoły.

Uczestniczący w ekshumacjach naukowcy z Zakładów Medycyny Sądowej we Wrocławiu i w Szczecinie przeprowadzili z Pileckim ankietę w celu uzyskania jak największej ilości informacji o jego ojcu, m.in. dotyczących cech fizycznych i przebytych chorób. Jak mówił podczas badania Pilecki, ojciec uskarżał się na ból stawu barkowego, miewał dolegliwości reumatyczne, podczas pobytu w Auschwitz wybito mu dwa zęby. Ponadto w czasie ucieczki z obozu został postrzelony w lewę ramię, choć postrzał nie naruszył kości.

Pilecki mówił, że w chwili śmierci ojca miał 16 lat. - Gdy go ostatni raz widziałem, był bardzo smutny, przejmował się losem aresztowanych członków podziemia, którzy się ujawniali. Miał 8 maja wrócić na imieniny naszego wuja Stanisława; niestety nie pokazał się, bo został aresztowany - wspominał.

8 maja 1947 r. Witold Pilecki został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Był torturowany, został oskarżony o działalność wywiadowczą na rzecz rządu RP na emigracji. 3 marca 1948 r. przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie rozpoczął się jego proces.

15 marca 1948 r. rotmistrz został skazany na karę śmierci. Prezydent Bolesław Bierut nie zgodził się na ułaskawienie. Wyrok wykonano 25 maja w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej, poprzez strzał w tył głowy. - O zamordowaniu ojca dowiedziałem się bardzo późno, mama wiedziała o jego śmierci trochę wcześniej - mówi Pilecki.

Naukowcy prowadzą oględziny wszystkich wydobytych szczątków w znajdującym się nieopodal miejsca ekshumacji polowym laboratorium. Praca jest podzielona na trzy etapy - opis antropologiczny, badania medyczno-sądowe i analiza genetyczna. - Staramy się ustalić płeć i wiek danej osoby, a także opisać wszystkie cechy indywidualne, np. te związane z przebytymi złamaniami, szczególnie zwracamy uwagę na stan uzębienia - powiedziała antropolog sądowy Agata Thannhaeuser z Zakładu Medycyny Sądowej we Wrocławiu.

- Na całej Łączce spodziewamy się znaleźć ok. 100 osób; trzeba jednak pamiętać, że te szacunki z dnia na dzień mogą ulec zmianie - mówił Szwagrzyk.

Obrażenia na wydobytych szczątkach są przedmiotem szczegółowych badań ze strony medyków sądowych. - Na razie stwierdziliśmy obecność obrażeń w obrębie czaszek, w większości przypadkach powstał on w wyniku postrzału w potylicę; w kilku przypadkach występują ciężkie obrażenia głowy innego charakteru - mówił dr Łukasz Szleszkowski z Zakładu Medycyny Sądowej we Wrocławiu. Jak dodał, w badanych szczątkach stwierdzono także złamania żeber i obojczyka, prawdopodobnie tuż przed śmiercią. - Może to wskazywać na urazy o różnym charakterze, m.in. pobicie lub upadek z wysokości, ale na podstawie badań tylko i wyłącznie kośćca nie należy wnioskować o całościowym charakterze obrażeń - wyjaśnił Szleszkowski.

Ostatnim etapem badań jest analiza genetyczna polegająca na porównywaniu profili DNA pochodzących z ekshumowanych szczątków i analogicznego materiału genetycznego od krewnych ofiary. - Najbardziej informatywne są fragmenty kości udowych i zęby - w tych fragmentach szkieletu DNA zachowuje się najlepiej - powiedział genetyk dr Andrzej Ossowski z Zakładu Medycyny Sądowej w Szczecinie.

Badania genetyczne pozwolą z bardzo dużym prawdopodobieństwem ustalić tożsamość ofiar. Jak powiedział Ossowski, w przyszłym tygodniu rozpocznie się pobieranie materiału genetycznego z ekshumowanych szczątków. Już dziś takimu badaniu, polegającemu na pobraniu wymazu z jamy ustnej, został poddany syn rotmistrza Witolda Pileckiego, Andrzej Pilecki.

W związku z pracami archeologiczno-ekshumacyjnymi IPN zaapelował do rodzin ofiar zbrodni komunistycznych, by zgłaszały się w celu pobrania materiału genetycznego. "To niezbędny element procesu identyfikacji ofiar (...) Pobranie materiału genetycznego jest czynnością łatwą, szybką i bezbolesną" - czytamy w komunikacie. Rodziny ofiar mogą zgłaszać się do dr Krzysztofa Szwagrzyka (tel. +48 604 853 825) lub dr Andrzeja Ossowskiego (tel. +48 606 270 035), obecnych na cmentarzu.

Obszar, na którym prowadzone są ekshumacje - tzw. kwatera na Łączce, to miejsce, gdzie w latach 1948-1956 pochowano kilkuset zmarłych i straconych w więzieniu mokotowskim w Warszawie. IPN ma nadzieję, że obok miejsca pochówku rotmistrza Pileckiego uda się odnaleźć szczątki m.in. gen. Augusta Emila Fieldorfa "Nila" - szefa Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" - dowódcy 5. Brygady Wileńskiej i ppłk. Łukasza Cieplińskiego - przywódcy Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość".

Zdaniem prezesa IPN dr Łukasza Kamińskiego prace ekshumacyjne prowadzone na tzw. Łączce to nadrobienie zaniedbania oraz wykonanie fundamentalnego obowiązku państwa polskiego. - Misją instytutu jest zachowanie pamięci o historii Polski, która składa się z losów konkretnych ludzi, także tych, którzy zostali pochowani w anonimowych miejscach (...). Wszystko wskazuje na to, że właśnie tu spoczywają najwięksi bohaterowie, ludzie, którzy powinni być dla nas wzorami do naśladowania - podsumował Kamiński.

Prace ekshumacyjne, finansowane przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, to wynik ubiegłorocznego porozumienia zawartego pomiędzy IPN, Ministerstwem Sprawiedliwości oraz Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Realizowane są w ramach ogólnopolskiego projektu badawczego "Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944-1956". Prace na wojskowych Powązkach mają potrwać do końca sierpnia.