Komu służy wzrost cen?

Rozm. Thierry Philippon, Sophie Fay, Matacha Tatu

Philippe Chalmin: 30 lat po pierwszym kryzysie naftowym „przekleństwo”, które zawsze dotykało producentów surowców, pozostaje niestety aktualne. W latach 70. zwyżka cen miała taki sam rozmach, obejmując źródła energii, produkty rolne, rudy i metale. Ówczesny boom był nie lada gratką dla krajów producentów. Ale zmarnotrawiono te dochody, nie wyciągając z tego żadnych wniosków. Jak wygląda gospodarka tych krajów po 30 latach? Algieria, Kongo, Nigeria, Iran, a nawet Wenezuela – wszystkie te kraje naftowe są dziś na tym samym poziomie rozwoju ekonomicznego co przed rokiem 1973! Tak samo kraje górnicze, jak Zambia, Zimbabwe albo Peru, nie inaczej jest również w przypadku krajów rolniczych, jak Wybrzeże Kości Słoniowej albo Kamerun. Widzę tylko trzy prawdziwe wyjątki, trzy państwa, które dobrze zagospodarowały zyski: Chile, Malezja i Norwegia… Nawet Wielka Brytania nie była wyjątkiem od reguły.

Po raz pierwszy zaobserwowano to zjawisko w Holandii w latach 50. Odkrycie złóż gazu na Morzu Północnym było fantastyczną szansą, ale kompletnie zdestabilizowało gospodarkę holenderską. Gwałtowny napływ kapitału pociągnął za sobą wzrost wydatków publicznych i konsumpcji gospodarstw domowych. Ceny podskoczyły, Holendrzy zaczęli importować produkty. Rolnictwo i przemysł uległy destabilizacji, pogrążając kraj w quasi-recesji, podczas gdy rosło bogactwo w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Właśnie to ekonomiści określają jako Dutch disease, czyli „syndrom holenderski”. Ale można też sięgnąć znacznie dalej w przeszłość. Od XVI wieku, gdy statki wyładowane złotem z Ameryki dotarły do Hiszpanii, gospodarka tego kraju stopniowo słabła, aż do śmierci Franco w 1975 roku.

Zwyżka cen jest tak gwałtowna, że osiągany dochód przechodzi najśmielsze marzenia. Niektóre kraje próbują więc odłożyć coś na zapas, stworzyć fundusze z myślą o przyszłych pokoleniach (Norwegia, państwa Zatoki Perskiej). Wciąż jednak wydają więcej, niż oszczędzają. Nikt nie jest bez winy. Zgromadzone zasoby służą raczej wzmocnieniu najmniej demokratycznych tendencji, podsycają korupcję, a nawet wzmagają konflikty. Okropny przykład daje Czad. Bank Światowy zgodził się sfinansować ropociąg, aby kraj ten mógł eksportować ropę naftową – pod warunkiem jednak, że dochody nie będą przeznaczone na wydatki militarne, a część zostanie odłożona na zablokowanym koncie. Ale gdy tylko ropociąg został ukończony, prezydent Idriss Déby pospiesznie napiętnował te reguły jako przejaw „neokolonializmu”. Bank Światowy ostatecznie ustąpił i tak oto pieniądze z ropy naftowej finansują wojnę domową…

Pełna wersja artykułu dostępna w aktualnym wydaniu "Forum".