KL Auschwitz-Birkenau - kalendarium

27 kwietnia - Himmler rozkazuje Glücksowi założyć obóz koncentracyjny. Na jego lokalizację wybrano Zasol na przedmieściach miasta Oświęcim. Nazwa miasta została zamieniona na Auschwitz i stała się również nazwą obozu. Bezpośrednim powodem jego utworzenia była powiększająca się liczba aresztowanych masowo Polaków, przekraczająca możliwości "lokalowe" istniejących więzień.
29 kwietnia - mianowanie Rudolfa Hössa komendantem nowego obozu.
Maj - na terenie przyszłego Konzentrationslager Auschwitz (KL Auschwitz) - obóz macierzysty, prowadzone były prace porządkowe, z udziałem około 300 skierowanych tam przymusowo oświęcimskich Żydów.
14 czerwca- do KL Auschwitz, utworzonego w budynkach przedwojennych polskich koszar, przywieziono pierwszy transport Polaków - więźniów politycznych z więzień z Generalnej Guberni, ze Śląska i Wielkopolski.
6 lipca - pierwsza ucieczka Tadeusza Wiejowskiego z obozu. Za karę zarządzono apel trwający 20 godzin.
Około 10 lipca - utworzono pierwszy podobóz Auschwitz - w Sośnicy
15 sierpnia - powstaje krematorium I (istnieje do lipca 1943 roku). Według wyliczeń władz niemieckich po wybudowaniu 3 pieców można było w ciągu doby spalić 340 zwłok.
22 listopada - pierwsza egzekucja przez rozstrzelanie (był to odwet za rzekome napady no policjantów w Katowicach). Rozstrzelano 40 Polaków przywiezionych z Katowic.

Styczeń - założenie obozowej orkiestry.
1 marca - pierwsza wizyta H. Himmlera.
29 lipca - Fritzsch, pod nieobecność Hössa, w odwet za ucieczkę więźnia Z. Pilawskiego skazał na śmierć dziesięciu więźniów. Wtedy wystąpił O. Maksymilian Kolbe i poprosił Fritzscha o włączenie go do grupy skazanych w zamian za więźnia Franciszka Gajowniczka. Fritzsch zgodził się na taką zamianę.
Sierpień - rozpoczęcie zabijania chorych zastrzykami fenolu (dosercowo).
3 września - pierwsze próby masowego uśmiercania za pomocą gazu - cyklonu B przeprowadzono na 850 więźniach (w tym na 600 jeńcach radzieckich). 250 chorych wyselekcjonowano w szpitalu. Stłoczono ich w kilku pomieszczeniach wraz z jeńcami radzieckimi (ok 600). Okna piwnic zostały zasypane ziemią, a drzwi uszczelnione. 1 października - rozpoczęto budowę obozu natychmiastowej zagłady Auschwitz-Birkenau II, który był przeznaczony dla 100 tysięcy więźniów, później dla 200 tysięcy. Lokalizacja - teren wsi Brzezinka, odległy od Oświęcimia o 3 km, z którego wysiedlono polską ludność, a ich domostwa rozebrano.
Październik - dotychczasowa kostnica została zaadaptowana na pierwszą prowizoryczną komorę gazową.
11 listopada - w Auschwitz odbyła się pierwsza egzekucja przez strzał w potylicę. Zginęło łącznie 151 więźniów, rozstrzeliwał Gerhard Palitzsch.

W latach 1942-1944, głównie przy różnego rodzaju niemieckich zakładach przemysłowych a także gospodarstwach rolniczo-hodowlanych, powstało ponad 40 podobozów. Na terenie przyfabrycznym zakładów syntetycznej gumy i benzyny Buna-Werke, 6 km od obozu Auschwitz, władze obozowe utworzyły największy z podobozów o nazwie Buna (Monowitz - dla ok. 10 tys. więźniów), który został nazwany KL Auschwitz III-Monowitz.
15 stycznia - sporządzenie planów nowego typu krematorium (stanowiły one podstawę do budowy krematorium II i III).
19 stycznia - funkcję lagerführera obejmuje Hans Aumeier.
15 lutego - do Auschwitz przybył pierwszy transport skazanych na zagładę Żydów (z Bytomia). Zabito ich cyklonem B w komorze gazowej krematorium I.
Marzec - wydzielenie części obozu dla kobiet (w KL Auschwitz).
20 marca - przygotowanie kolejnej prowizorycznej komory gazowej - bunkier 1, tzw. czerwony domek w domach wysiedlonych mieszkańców ws Brzezinki.
26 marca - z Ravensbrück przywieziono pierwszy transport niemieckich więźniarek (999 osób). Umieszczono je w odgrodzonych blokach.
27 kwietnia - przywieziono pierwszy transport więźniarek-Polek.
4 maja- pierwsza selekcja "do gazu". Po selekcjach, przeprowadzanych wśród Żydów na rampach kolejowych, kierowano do komór gazowych nowo przywiezionych ludzi uznanych przez lekarzy SS za niezdolnych do pracy: osoby chore, starsze, kobiety w ciąży, dzieci. 70-75% każdego transportu najczęściej skazywano bezpośrednio po przyjeździe na śmierć.
30 czerwca - urchomienie kolejne komory gazowej - bunkier 2, tzw. biały domek.
17 lipca - druga wizyta Himmlera.
6 sierpnia - przeniesienie więźniarek do nowego, specjalnie przygotowanego podobozu dla kobiet.
2 listopada - przybycie do obozu Horsta Schumanna.
Około 30 listopada - zakończono opróżnianie masowych grobów i spalanie zwłok w Birkenau (grzebano tam ciała uśmierconych gazem Żydów, zmarłych w obozie więźniów i jeńców radzieckich)

28 grudnia - Początek eksperymentów medycznych Carla Clauberga (pasjonował się sterylizacją) na więźniarkach. Rok 1943
26 lutego - do Auschwitz przybył pierwszy transport Romów z Niemiec. Byli tam mężczyźni, kobiety i dzieci. Romowie umieszczeni zostali w Birkenau na niewykończonym jeszcze odcinku BIIe.
Wiosna-lato- w KL Birkenau uruchomiono cztery nowe budynki z komorami gazowymi i piecami krematoryjnymi.
Podobóz Buna staje się siedzibą komendanta trzeciej części obozu - Auschwitz III, któremu podlegały niektóre inne podobozy oświęcimskie.
Od 22 marca 1943 roku do 7 października 1944 roku- działało krematorium IV, w którym znajdowały się komory gazowe i piec do spalania zwłok.
31 marca 1943 roku do listopada 1944 roku - czas funkcjonowania komory gazowej i krematorium II
Około 1 kwietnia - Rudolf Höss przekazał prof. doktorowi C. Claubergowi blok 10 w obozie macierzystym. W bloku 10 Clauberg miał kontynuować rozpoczęte już w grudniu 1942 r. eksperymenty sterylizacyjne na kobietach.
4 kwietnia 1943 roku do stycznia 1945 roku - czas funkcjonowania krematorium V, w którym znajdowały się komory gazowe i piec do spalania zwłok.
30 maja - Josef Mengele objął funkcję lekarza obozowego (Lagerarzt) w obozie cygańskim w Birkenau.
25 czerwca 1943 roku do listopada 1944 roku - czas fnkcjonowania komory gazowej i krematorium III
30 czerwca - władze obozowe przystąpiły do utworzenia w bloku 24 w obozie macierzystym domu publicznego.
23 lipca - w Birkenau utworzony został odrębny obóz-szpital dla więźniów mężczyzn.
18 sierpnia- funkcję I kierownika obozu i podobozów przejął Heinrich Schwarz.
27 sierpnia - funkcję kierownika obozu kobiecego w Birkenau przejął Franz Hössler.
11 listopada - funkcję komendanta KL Auschwitz przejął Arthur Liebehenschel.
22 listopada - Liebehenschel przeprowadził podział KL Auschwitz na trzy samodzielne obozy koncentracyjne: Auschwitz I, Auschwitz II - Birkenau i Auschwitz III - Aussenlager (podobóz Buna przekształcono w odrębną jednostkę administracyjną oznaczoną KL Auschwitz III. W jego skład weszły inne podobozy KL Auschwitz istniejące przy zakładach przemysłowych).

11 kwietnia- decyzja o wstrzymaniu budowy III odcinka budowlanego ("Maksyk") oraz innych prac w Birkenau.
8 maja- komendantem KL Birkenau został J. Kramer. Funkcję komendanta garnizonu SS objął aż do odwołania Rudolf Höss.
9 maja- Höss wydaje rozkaz przyspieszenia przygotowań do akcji zagłady Żydów węgierskich. Uruchomiono nieczynne piece w krematorium V, wykopano pięć dołów do spalania zwłok, ponownie uruchomiono bunkier nr. 2, odkopano doły spaleniskowych i wybudowano baraki-rozbieralnie, a także powiększono Sonderkommanda i komando "Kanada". Kierownikiem krematoriów został Otto Moll.
11 maja - funkcję komendanta KL Auschwitz I objął Richard Baer; Höss był nadal komendantem garnizonu.
16 maja - rozpoczęto akcję zagłady Żydów z Węgier.
3 czerwca- w związku z powtarzającymi się ucieczkami węgierskich Żydów spod krematoriów zaprzestano wyłączania prądu w ogrodzeniu Birkenau.
16 czerwca - podczas wizyty Pohl nakazał m.in. zbudować wokół budynków krematoryjnych specjalne płoty z wikliny i gałęzi, które miały maskować pomieszczenia kaźni.
10-11 lipca- przystąpiono do dalszej likwidacji obozu macierzystego BIIb. 300 kobiet i dzieci zabito w komorach gazowych.
2 sierpnia- likwidacja obozu cygańskiego BIIe. Do komór gazowych wywieziono 2897 osób.
12 sierpnia - pierwszy transport do Birkenau ludności cywilnej z Warszawy, aresztowanej po wybuchu powstania.
2 listopada- prawdopodobnie wstrzymano zabijanie gazem cyklonem B w komorach gazowych Birkenau. Odtąd wyselekcjonowanych rozstrzeliwano.
26 listopada - Himmler zarządził zniszczenie krematoriów w Birkenau w związku z akcją zacierania śladów.
5 grudnia - utworzono Gehölz-Abbruchkommando, do którego skierowano 50 więźniarek. Pracowały one przy czyszczeniu, zasypywaniu i okładaniu darniną dołów spaleniskowych, po czym na splantowanym terenie sadziły drzewka.

15 stycznia - rozkaz ostatecznej ewakuacji i likwidacji obozu.
17 stycznia - 21 stycznia - rozpoczęcie ewakuacji obozu. Z KL Auschwitz i jego podobozów. Około 56 tysięcy więźniów i więźniarek w pieszych kolumnach ewakuacyjnych, konwojowanych przez silnie uzbrojonych esesmanów wyprowadzono z obozu w głąb Niemiec.
20 stycznia - W ostatniej fazie likwidacji obozu esesmani wysadzili w powietrze komory gazowe i krematoria znajdujące się w Birkenau oraz podpalili baraki, w których przechowywali mienie po zamordowanych. Ewakuacją objęto również, będące w budowie, zakłady chemiczne w Dworach koło Oświęcimia.
26 stycznia - esesmani wysadzają w powietrze budynek krematorium V.
27 stycznia - o godzinie 15.00 do obozów Auschwitz i Birkenau wkroczyły pierwsze grupy zwiadowców radzieckich, a za nimi żołnierze 60. Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego. W obozach znajdowało się jeszcze około 7500 chorych więźniów, w tym 180 dzieci.

2 lipca 1947 roku ustawą polskiego Sejmu na obszarze dwóch zachowanych części obozu: Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau utworzono Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.
W 1947 rokuNajwyższy Trybunał Narodowy w Polsce, skazał na karę śmierci byłych komendantów obozu R.Hössa i A.Liebehenschela. Wyroki wykonano w 1947 roku.
1963 - w więzieniu w Republice Federalnej Niemiec (RFN) umiera trzeci komendant obozu, R.Baer.

Obóz - teren, zabudowania i wszystko, co zachowało się w tym miejscu wpisano na Listę Obiektów Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Bibliografia:
"Oświęcim - hitlerowski obóz masowej zagłady" - praca zbiorowa, Wydawnictwo Interpess, Warszawa 1984;
"W cieniu Auschwitz. Wspomnienia z konspiracji przyobozowej" - Edward Hałoń, Oświęcim. Państwowe Muzeum Asuchwitz-Birkenau, 2003;
"Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz" - Danuta Czech, Publikacja Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau;
"Dymy nad Birkenau" - Seweryna Szmaglewska, KiW, 1964;
"Auschwitz- Birkenau" - album, KAW 1982.