Jakie są szanse w świecie Sieci?
Najważniejsze dziś spory, określające relacje między cywilizacjami (i regionami świata), a także – strategie w sferze władzy, dotyczącą nie tyle wartości i interesów, ile – ontologii i epistemologii. Inaczej – założeń o sposobach istnienia tego, co w danej cywilizacji określa się jako „realne” i strategiach myślowego poznawania owej „realności”.
Logika dwu- czy wielowartościowa? Czy jeszcze kategoria „różnicy”? Czas jako wymiar bytu czy konwencjonalna miara? Czy może - jak chciał Mikołaj z Kuzy (zmarginalizowany w europejskiej tradycji XV wieku) o tożsamości zjawiska decydują wewnętrzne relacje między „niewspółwymiernymi” właściwościami? Jak w kuli do gry, której dynamika zależy od proporcji między częściami o odmiennym ciężarze i krzywiźnie.
Kulturowo i historycznie uwarunkowane odpowiedzi na te pytania wpływają dziś na umiejętność poruszania się w świecie Sieci, sposób budowania instytucji i wprowadzania zmian. A także – na interpretowanie słowa „kontrola”.
We współczesnym świecie dawne, hierarchiczne opanowywanie różnorodności poprzez standaryzację, specjalizację, decentralizację i obróbkę przesyłanych informacji (tzw. „absorbcję niepewności” zostało bowiem wyparte przez nowy, elastyczny system, inaczej radzący sobie z różnorodnością. Konfliktów się nie eliminuje ale – używa jako źródła nowej wiedzy o systemie; tworzy się wręcz pary procedur ułatwiające ujawnienie różnic. Za jednocześnie legalne uważa się normy pozostające wobec siebie w opozycji, manipulując tylko ich zmiennym stopniem realizacji, „efektywnością” i traktując je jako warunki brzegowe pola tego co jest dopuszczalne.
W obiegu informacji stosuje się zasadę netcentric: samoorganizującej się przestrzeni nie gubiącej niczego przez przedwczesną typologizację i hierarchię dostępu. Człowiek w tym nowym systemie to hologram mający więcej wiedzy niż wymaga jego aktualne zadanie. To on (a nie – zbędne struktury) kontroluje myślowo wpływ swoich działań na obszary poza własną, bezpośrednią odpowiedzialnością.
Ontologia relacji; sprzeczność jako normalna cecha zdarzeń – wyrażająca ich procesualny charakter; odrzucanie liniowości i logiki dwuwartościowej; nowatorskie strategie odbudowywania poczucia czasu gdy nie ma już husserlowskiej „struktury kołowej” liniowych procesów – to właśnie zasoby kulturowe decydujące o szansach w świecie Sieci. Dwa spory filozoficzne wracają – warto je przypomnieć!
Prof. Jadwiga Staniszkis dla Wirtualnej Polski