"Gwiazdor", "gwiazdka", "psoty" - tradycje świąteczne na Kaszubach
"Gwiżdże", "gwiazdka", "Gwiazdor" i "psoty" - to nadal żywe obyczaje kaszubskie związane z Bożym Narodzeniem i Nowym Rokiem. Kaszubi kultywują także zwyczaje kulinarne.
Jednym ze świątecznych obyczajów jest "gwiazdka" - kilkuosobowa grupa przebierańców odwiedzająca domostwa od rana w Wigilię. Wśród kolędników są policjant, dziad z babą, śmierć z kosą, diabeł, skaczący kozioł, bocian podszczypujący dziewczyny, niedźwiedź prowadzony przez Cygana i żołnierz jadący na drewnianym koniu. Śpiewającym kolędy przebierańcom towarzyszy często muzykant grający na akordeonie.
"Gwiżdże" - to przebierańcy nawiedzający kaszubskie domy między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem. Są przebrani za podobne postaci jak kolędnicy z Wigilii. Do repertuaru kolęd "gwiżdże" dodają okolicznościowe wiersze. "Gwiżdże" są na tyle popularni na Kaszubach, że zapraszani są na występy przez szkoły. Organizowane są też konkursy na najlepsze zespoły "gwiżdży".
W domach kaszubskich pielęgnujących miejscową tradycję dzieci nie znają świętego Mikołaja w czerwonym stroju i z białą brodą. Prezenty przynosi im okutany w odwrócony na spodnią stronę kożuch i przepasany słomianym pasem "Gwiazdor". Jego atrybutem są: "korbacz", czyli rodzaj bata, czapka "muca" i kalosze "skorznie". Aby milusińscy nie rozpoznali wręczającego im podarunki, "Gwiazdor" zakłada na twarz maskę zwaną "larwą", wykonaną z cielęcej skóry.
Do popularnych zwyczajów kaszubskich związanych z nadejściem Nowego Roku należą "psoty", czyli figle, które miejscowa młodzież urządza sąsiadom w noc sylwestrową. Można wówczas np. wyjąć komuś bramę z zawiasów, przestawić wóz na podwórku. Czasami psotnicy potrafią taki wóz rozebrać i położyć jego części na dachu. Tradycja mówi jednak, że za tymi żartami stoi odchodzący stary rok.
Kaszubi dbają też o obyczaje związane z potrawami świątecznymi. Na kaszubskich stołach podczas Wigilii stoi "brzadowy zypa", czyli zupa z suszonych gruszek, jabłek i śliwek wraz z kluskami. Jada się też śledzie w sosie śmietanowym z jabłkami i cebulą oraz ziemniakami "w mundurkach".
Dawniej świąteczny zestaw dań na Kaszubach był jeszcze uboższy. Na stoły trafiało wówczas głównie to, co można było zasiać i zebrać w ogródku, czyli np. kasza i groch.
Miłośnicy kaszubszczyzny próbują przywrócić do życia zwyczaj wypiekania pierników z marchwi. Do przetartego warzywa dodaje się m.in. żytnią mąkę i sodę oczyszczoną. Marchwiowe pierniki w kształcie poduszki wypieka się w piecu podczas Adwentu.
Kaszubi są, obok nielicznych Mazurów i dwumilionowej społeczności Ślązaków, jedną z trzech żyjących obecnie w Polsce mniejszościowych grup etnicznych. Na Pomorzu, według szacunkowych danych, żyje ok. 350 tys. Kaszubów.
Są oni potomkami wschodniej gałęzi dawnego, słowiańskiego plemienia Pomorzan. Po raz pierwszy nazwy Kaszuby i Kaszubi pojawiły się w dokumentach z XIII w. Mimo trwającej od XVIII w. systematycznej germanizacji, udało im się zachować językowo- kulturową odrębność.