Formy sprawowania władzy
Czym się różni demokracja od demokracji kierowanej, a monarchia konstytucyjna od monarchii parlamentarnej?
Demokracja to forma ustroju politycznego państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy i przyznaje się im prawa i wolności polityczne gwarantujące sprawowanie tej władzy.
Stosując kryterium zakresu udziału obywateli w wykonywaniu władzy, rozróżnia się demokrację pośrednią i bezpośrednią. Ta pierwsza jest dominującym systemem władzy w państwach współczesnych. Opiera się na periodycznej wymianie przynajmniej części członków politycznego aparatu państwowego, głównie w formie wyborów powszechnych do parlamentu. System ten polega raczej na kontroli działania aparatu państwowego przez obywateli niż na faktycznym i stałym braniu przez nich udziału w podejmowaniu decyzji państwowych, uzupełniająco występują w nich instytucje demokracji bezpośredniej, np. referendum.
Demokracja bezpośrednia polega natomiast na bezpośrednim podejmowaniu decyzji państwowych przez ogół obywateli. Taki układ jest ideałem trudnym do zrealizowania w większych państwach, toteż występuje w ograniczonym zakresie np. w Szwajcarii.
W państwach demokratycznych istnieją zróżnicowane formy rządów, najbardziej popularne to system prezydencki oraz parlamentarno – gabinetowy.
System parlamentarno – gabinetowy charakteryzuje się takim układem stosunków między parlamentem, głową państwa i rządem, w którym rząd z premierem na czele jest powoływany i odwoływany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem, np. Polska.
System prezydencki to taki układ stosunków między parlamentem a rządem, w którym prezydent jest jednocześnie szefem rządu; jest powoływany w wyborach powszechnych, ponosi odpowiedzialność konstytucyjną, nie ma inicjatywy ustawodawczej, nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, powołuje i odwołuje ministrów, np. Stany Zjednoczone.
Od demokracji należy odróżnić systemy, które chociaż posługują się terminem „demokracja”, nie mają z nią nic wspólnego.
Demokracja kierowana — system, w którym istnieją wolne wybory, ale ostateczne decyzje należą do grupy rządzącej (zwykle przy pomocy armii) lub jednostki (występuje często w państwach postkolonialnych).
Inną formą rządów, spotykaną m.in. w Europie, jest * monarchia*, w której reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha (król, cesarz, sułtan), sprawujący tę władzę w zasadzie dożywotnio, samodzielnie lub wraz z innymi organami państwa. Można wyróżnić trzy rodzaje monarchii:
- monarchię absolutną - formę rządów, w której cała, nie kontrolowana władza jest skupiona w rękach monarchy;
- monarchię konstytucyjną - formę rządów, w której pozycję i uprawnienia monarchy określa konstytucja, rozdzielając kompetencje władcze między monarchę a organ przedstawicielski (parlament);
- monarchię parlamentarną - formę rządów, w której właściwy proces sprawowania władzy realizuje się między parlamentem a rządem; rola monarchy sprowadza się do funkcji reprezentacyjnej.
Przeciwieństwem rządów demokratycznych jest dyktatura, czyli taka forma rządów autokratycznych sprawowanych przez jednostkę lub grupę osób, znosząca swobody demokratyczne, np. Niemcy po dojściu do władzy Adolfa Hitlera. (reb)