Czaszka z serduszkiem – świat według emo

Emo oznacza emocjonalność. Nazwa pochodzi od gatunku muzycznego powstałego w latach 80. w Stanach Zjednoczonych, gdzie jest on popularny do dziś. Muzyka ta charakteryzuje się skokowymi zmianami tempa i krzykliwym wokalem. Te środki mają pokazywać, jak zmienne i skrajne – i jak skrajnie zmienne – mogą być ludzkie nastroje. W Europie kultura emo przechodziła dwie fazy. Podczas drugiej doszło do pewnego wymieszania różnych elementów, wydawałoby się, niepasujących do siebie nurtów. I tak oto w latach 90. fani japońskiego rocka (j-rock) sięgnęli w stylistyce swojego ubioru po elementy kultury gotyckiej i punkowej. W efekcie doszło do powstania dzisiejszego, spopularyzowanego, wizerunku emo: ciemna, zachodząca na oczy grzywka (manga); blada twarz i oczy obwiedzione czarną kredką (gotyk); trampki i ćwieki (punk). W Polsce emo kids to głównie młodzież w wieku dojrzewania – uczniowie gimnazjum lub liceum.

Wojna z biologią

Przez strój i wygląd emo starają się zatrzeć różnice pomiędzy płciami. Emo girl i emo boy mogą spokojnie ubierać się w tym samym dziale sklepowym (spódniczki ewentualnie pozostawią zarezerwowane dla emo girls). Ich wygląd jest zdecydowanie androgyniczny.

Niejednokrotnie podczas oglądania zdjęć zamieszczonych w serwisach towarzyskich (np. Vampirefreaks.com) trudno jest na pierwszy rzut oka rozpoznać, czy mamy przed sobą portret dziewczyny czy chłopca. Silne ujednolicenie stroju jest łatwym, bo bardzo widocznym sposobem manifestowania swojej odmienności. Wyrazistość wyglądu emo jest znacząca. Elementy ich garderoby pochodzą ze skrajnie innych tradycji kulturowych. Na ubraniach pojawiają się takie motywy, jak gwiazdki i serduszka, ale także – czaszki. Kokardki na opaskach emo girls sąsiadują z dużą liczbą ćwieków na ich paskach. Emo uznają praktycznie wszystkie kolory ubioru, pod warunkiem że są wyraziste.

Niwelowanie bariery stroju jest odzwierciedleniem postrzegania emocji i podobieństwa w odczuwaniu jako elementów konstytuujących tożsamość. Emo bardzo dużą wagę przywiązuje do tego, co czuje i jak czuje – uznaje siebie za osobę obdarzoną niezwykłą wrażliwością. Emocje i uczucia kierują jego postępowaniem, są pryzmatem, przez który patrzy na świat; są kategorią, na podstawie której emo dobiera sobie znajomych. Zrozumienia, o ile to możliwe z perspektywy emo, szuka wyłącznie u innych emo kids, gdyż tylko one mogą mieć odpowiedni stopień wrażliwości. I nie ma tutaj znaczenia, czy jesteś chłopcem, czy dziewczynką. W końcu emo mówią o sobie „emo girl”, „emo boy” lub po prostu „emo”.

A skoro już uważamy, że płcie są ze sobą w silny sposób połączone, to czemu tego nie pokazać? Androgyniczność wyglądu emo może być w takim wypadku próbą wyłamania się z panującego w dyskursie społecznym porządku wskazującego obowiązujący model wyglądu. W takim modelu trudno znaleźć akceptację piercingu (choć nie jest to już tak bardzo krytykowane), mocnego i specyficznego makijażu czy charakterystycznego stroju. Emo girl z pewnością nie wpisuje się w kanon wdzięcznej dziewczynki. Emo boy jest jednak powszechnie uznawany za zniewieściałego. Chłopak, który jest wrażliwy, przyznaje się do swoich uczuć i mówi o nich otwarcie, prezentuje postawę niedopuszczalną w oczach rówieśników (przypomnę, że chodzi głównie o młodzież w okresie dojrzewania). Wydaje się ciekawe, że to właśnie emo boy budzi większe kontrowersje. Wrażliwości dziewczynek zwykle nie podaje się w wątpliwość. Emo jest konstruktem, który nie mówi wiele o swojej biologiczności. Stoi ponad nią albo poza nią, uznając, że nie jest ona najważniejsza w
budowaniu swojego „ja”. Dodanie słówka „emo” w „emo girl” i „emo boy” to jeden z kroków zmniejszających dystans między płciami. W ten sposób to, co w tej kulturze najważniejsze, zostaje symbolicznie zaznaczone za pomocą języka. Bo czym jest owo dołożenie cząstki oznaczającej emocje do nazwy płci? Jest podkreśleniem faktu, że emo nie polega na zmienności płci. Jest to inny model gender, który w pewnym stopniu stara się płeć zuniformizować; pokazać, że u obu płci istnieją silne elementy wspólne, które je jednoczą i które mogą być podstawą budowy nowej tożsamości.

Rewolucja pod sztandarem uczuć

Emo umniejszają rolę uwarunkowań biologicznych w budowaniu więzi społecznych i wyłamują się z norm dyskursu. W bardzo prosty sposób, za pomocą czytelnych środków kwestionują kategorie, które zwykle służą do konstruowania płci społecznej. Przez odwrócenie norm pokazują, gdzie leży ich początek. Swoim zachowaniem i stylem zmuszają nas do zwrócenia uwagi na to, jak bardzo jesteśmy przywiązani do konkretnego wizerunku nastoletniego chłopca i nastoletniej dziewczynki. Z kolei sami dla siebie budują płaszczyznę porozumienia, która daje im poczucie bezpieczeństwa i przynależności do całego ruchu społecznego. W ich ujęciu emocjonalność staje się środkiem wyrażenia buntu, nowym centralnym elementem, wokół którego buduje się swój światopogląd i swoją tożsamość.

Opcity: Henrietta Moore, Co się stało kobietom i mężczyznom? Płeć kulturowa i inne kryzysy w antropologii (w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. M. Kempny, E. Nowicka).

Agata Jałosińska