Bolszewik z wyobraźnią
Rosja uznała wielkość towarzysza Chagalla dopiero po jego śmierci. Marc Chagall miał jedno wielkie marzenie - zdobyć miłość Rosji. Spełniło się ono dopiero dwa lata po jego śmierci, gdy w 1987 r. entuzjastycznie przyjęto wystawę jego dzieł w Muzeum Sztuk Pięknych im. Aleksandra Puszkina w Moskwie. Reszta świata doceniła Chagalla o wiele wcześniej. W wiedeńskim Kunstforum do 18 lutego można oglądać 114 dzieł mistrza z Witebska.
Wystawa w Wiedniu przypomina prace Chagalla z lat 1908-1922, czyli z okresu kształtowania się jego indywidualnego stylu. Mimo to można ją uznać za reprezentatywną dla całej twórczości artysty. Historycy sztuki często bowiem twierdzą, że późniejsze dokonania Chagalla są wtórne wobec tzw. okresu rosyjskiego.
Perłą wystawy jest wielkoformatowy obraz namalowany w 1920 r. dla Kameralnego Teatru Żydowskiego w Moskwie, obecnie w posiadaniu Galerii Trietiakowskiej. Płótno o długości ponad siedmiu i szerokości prawie trzech metrów, poświęcone historii teatru, można uznać za psychologiczno-ideologiczną parafrazę biografii malarza.
Przedstawia 54 epizody, które rozwijają się jak rolka, od lewej do prawej strony. Tora, święta księga, również rozwijana jest jak rolka, tyle że od góry w dół. Żydzi piszą i czytają od prawej do lewej, więc jest to także symbol przenikania się dwóch kultur - prawosławnej i mojżeszowej. Zielona krowa bodąca grającego skrzypka jest symbolem nie tylko rewolucji w sztuce, ale też przede wszystkim rewolucji bolszewickiej.
W środku obrazu malarz umieścił czarne pasy, które są dialogiem z czarnym kwadratem Kazimierza Malewicza i jego suprematyzmem. W pięciu dalszych salach uwagę zwracają obrazy olejne: "Ślub", "Narodziny" czy pełna ekspresji "Golgota" sprowadzona z nowojorskiego Museum of Modern Art. Nie brakuje także gwaszy, w tym tak znakomitych, jak "Widok z okna. Witebsk" czy "Rzeźnik", oraz grafik ilustrujących autobiografię artysty "Moje życie".
Towarzysz Chagall
Chagall, urodzony we wschodniej Białorusi w biednej ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej, został ukształtowany przez dwie kultury: rosyjską i żydowską. Ich wpływ jest uderzający w całej twórczości artysty. Wyobraźnia została jakby uwięziona w świecie jego dzieciństwa.
Na styl malarza nie wpłynęły trauma wojenna ani palenie jego obrazów w 1933 r. w Mannheim. Do końca swojego długiego życia uparcie portretował żydowskich klezmerów i kupców w chałatach. W ten sposób próbował ocalić od zapomnienia cywilizację, która zniknęła w nazistowsko-komunistycznym piekle. Jego rzekoma artystyczna wtórność miała, mimo baśniowej oprawy, cechy historycznego dokumentu.
Chagall (wówczas jeszcze Mosze Segał) kształcił się bałaganiarsko: w ciągu trzech lat zaliczył pobyt w cesarskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych i dwóch prywatnych szkołach. Narzekał na żmudne kopiowanie obrazów i stracony czas, choć jak się później okazało, opanowany wówczas warsztat - prócz talentu - pozwolił mu swobodnie rozwijać indywidualny styl. Później były cztery lata spędzone w Paryżu, gdzie poznał Pabla Picassa, Georges'a Braque'a, Fernanda Legera czy Amadea Modiglianiego. Wystawiał swoje prace w Salonie Niezależnych oraz Salonie Jesiennym.
Łukasz Radwan z Wiednia