"Badanie akt IPN to nie hodowanie fasolki w szklance"

RPO zaskarżył nowelizację ustawy o IPN z 2007 r., według której do dostępu do akt IPN przez dziennikarzy konieczna jest rekomendacja redakcji lub wydawcy, a dla osób nie będących naukowcami, a zamierzających prowadzić takie badania - od pracownika naukowego "uprawnionego do prowadzenia badań w dyscyplinach nauk humanistycznych, społecznych, gospodarki lub prawa".

Reprezentujący nieobecnego w TK Kochanowskiego Mirosław Wróblewski z jego biura mówił, że prawo dostępu do akt IPN nie jest równe dla wszystkich. Dodał, że w prawie nie ma definicji pracownika naukowego, wobec czego dana osoba nie wie, czy rekomendacja, którą uzyska, byłaby dla IPN wystarczająca. Wróblewski podkreślił, że wystawiający rekomendację i tak nie ma wpływu na sposób wykorzystania akt IPN przez badacza.

Sędzia Ewa Łętowska pytała Wróblewskiego, czy widzi konflikt między prawem do swobody badań, a ochroną dóbr osób z akt IPN; dodała, że ma na myśli "osoby trzecie", a nie agentów. Wróblewski odparł, że rekomendacja nie jest niezbędna dla ochrony tych wartości.

O uznanie niekonstytucyjności zapisu o rekomendacji dla osób niebędących naukowcami wniósł reprezentant Sejmu Witold Pahl (PO). Argumentował, że pracownikami naukowymi są m.in. bibliotekarze. Za zgodny z konstytucją poseł uznał zaś wymóg rekomendacji dla dziennikarzy.

Przedstawiciel prokuratora generalnego Andrzej Niewielski opowiedział się za konstytucyjnością obu zapisów. Dodał, że TK uznawał już, że w archiwach IPN są "dane wrażliwe", których ujawnienie może naruszać prawo jednostki do dobrego imienia i dlatego nie powinny być one dostępne dla "szerokiej publiczności". - Badanie akt IPN to nie hodowanie fasolki w szklance - powiedział.

Według Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, oba zapisy są zgodne z konstytucją. Zdaniem Fundacji, gdyby je uchylono, każdy powołujący się na badania naukowe lub działalność dziennikarską uzyskałby dostęp do akt każdej osoby w IPN. Fundacja uznaje to za niedopuszczalne m.in. dlatego, że "mogłoby dochodzić do sytuacji, w której dostęp do dotyczących danej jednostki dokumentów miałyby wszystkie osoby, z wyjątkiem tej, której dokumenty dotyczą".

Wcześniej Kochanowski złożył wniosek o wyłączenia trojga z pięciorga sędziów ze składu: Ewy Łętowskiej, Marka Mazurkiewicza i Teresy Liszcz (która sama wyłączyła się ze składu z "powodów osobistych", uznając, że mogą być wątpliwości co do jej bezstronności).

Inny trzyosobowy skład TK rano odmówił wyłączenia Łętowskiej i Mazurkiewicza. Odrzucił tezę RPO, że "zaangażowany stosunek" sędziego do rozpatrywanej sprawy można utożsamiać ze stronniczością. TK podkreślił, że jego sędziowie mają swe poglądy jako wybitni prawnicy, a wcześniejsze ich wypowiedzi w danej sprawie nie uprawdopodobniają zarzutu braku bezstronności.

Jak podają katalogi IPN, Mazurkiewicz w 1984 r. zgłosił SB we Wrocławiu, że dostał z Niemiec broszurę Stowarzyszenia Rozwoju Kontaktów Międzynarodowych; z inspiracji SB podczas prywatnego wyjazdu do RFN miał potem nawiązać bezpośredni kontakt z tym stowarzyszeniem.

O Łętowskiej w katalogach IPN napisano, że w listopadzie 1987 r. SB zarejestrowała ją w kategorii "zabezpieczenie". "Rzeczpospolita" podała ponadto, że nieżyjący już mąż sędzi wcześniej "był długoletnim współpracownikiem SB o pseudonimie 'Krytyk'". Sama Łętowska złożyła oświadczenie, że jej mąż, jako dyrektor instytutu naukowego, był z racji funkcji uczestnikiem rozmów z oficerami SB, ale nigdy nie składał żadnych donosów, a jego oświadczenie lustracyjne nigdy nie było kwestionowane.

Z katalogów IPN wynika też, że Liszcz w stanie wojennym podpisała oświadczenie, że nie będzie prowadzić "antypaństwowej działalności". Według "Rz" mąż sędzi - Leszek - "został zidentyfikowany jako tajny współpracownik bezpieki".