Areszt czy wyjście za kaucją? Ważą się losy Polańskiego

- Przygotujemy wniosek o ekstradycję, który zostanie wysłany do Departamentu Sprawiedliwości i Departamentu Stanu, i który będzie przekazany drogą dyplomatyczną - poinformowała rzeczniczka prokuratury Sandi Gibbons.

Roman Polański został zatrzymany w sobotę na lotnisku w Zurychu na zlecenie szwajcarskiego federalnego ministerstwa sprawiedliwości. Na podstawie wystawionego przez władze sądowe USA w 1978 roku nakazu aresztowania reżysera wszczęto procedurę ekstradycyjną. Amerykański wymiar sprawiedliwości zarzuca Polańskiemu, że w 1977 roku uwiódł 13-letnią wówczas Samanthę Gailey.

W ciągu najbliższych dni właściwy organ sądowy powinien rozpoznać wniosek o zwolnienie Polańskiego za poręczeniem majątkowym (kaucją)
. Rozpoznający tę sprawę Trybunał ma możliwość zdecydowania o pozostawieniu reżysera w areszcie ekstradycyjnym lub zastosowania poręczenia majątkowego. Regulacje prawa szwajcarskiego nie wykluczają możliwości zastosowania w takim przypadku środka o wolnościowym charakterze, a więc kaucji, jednak jak podkreśla przedstawiciel tamtejszego Ministerstwa Sprawiedliwości wypadki zwolnienia za poręczeniem majątkowym, są wyjątkowo rzadkie. - W związku ze złożonym przez obrońców Polańskiego wnioskiem o zastosowanie poręczenia majątkowego sąd szwajcarski musi zdecydować, czy na potrzeby postępowania ekstradycyjnego, konieczne jest umieszczenie Polańskiego w areszcie śledczym, czy też wystarczające będzie zastosowanie innych, nie izolacyjnych środków, czyli w tym wypadku kaucji – tłumaczy w rozmowie z Wirtualną Polską prof. Piotr Kardas, adwokat, specjalista prawa karnego z Uniwersytetu
Jagiellońskiego.

Niezależnie od tego, czy Polański będzie oczekiwał na decyzję w sprawie ekstradycji na wolności, związany obowiązkiem uczestniczenia we wszystkich posiedzeniach sądu i czynnościach prowadzonych przez prokuraturę, czy w areszcie tymczasowym, Szwajcarzy nie są w stanie wykonać żadnej merytorycznej czynności do czasu aż wpłynie kompletny wniosek ekstradycyjny. Stany Zjednoczone mają na to 40 dni od momentu aresztowania reżysera (z możliwością przedłużenia do 60).

- Nie wydaje się, żeby przy najbardziej korzystnym układzie okoliczności, Polański mógł opuścić terytorium Szwajcarii do czasu zakończenia procedury ekstradycyjnej – uważa prof. Kardas. Samo postępowanie ekstradycyjne może potrwać wiele miesięcy. Od jego wyniku będzie się można odwołać do kolejno dwóch sądowych instancji federalnych. Ostateczną decyzję o wydaniu lub nie wydaniu reżysera Amerykanom, podejmie szwajcarski odpowiednik prokuratora generalnego.

Polańskiemu zarzuca się, że - po pierwsze - dopuścił się obcowania płciowego z nieletnią. Podczas toczącego się w 1978 roku procesu, reżyser zawarł ugodę z prokuraturą, w której się do tego przyznał. Tuż przed zakończeniem postępowania opuścił jednak terytorium USA i udał się do Francji. Przez lata uchylał się przed wymiarem sprawiedliwości, jest więc zbiegiem – co stanowi drugi stawiany mu zarzut. - Amerykanie wraz z wnioskiem ekstradycyjnym muszą przesłać informacje na temat dowodów w oparciu, o które oskarżają Polańskiego – mówi prof. Kardas. Prawdopodobnie będą to także kserokopie akt sprawy.

- Dziwne, że Amerykanie wraz z listem nie przesłali stosownych dokumentów, skoro tak gruntownie przygotowali akcję wymierzoną przeciw Polańskiemu. Zwłaszcza, że twierdzą, że są te dokumenty są gotowe – zastanawia się karnista.

Dopiero po przesłaniu wszystkich dokumentów zostaną one poddane analizie przez sąd. W zależności do tego, w jakim języku zostały sporządzone, będą musiały zostać przełożone przez tłumacza przysięgłego na niemiecki, a następnie, by zapewnić Polańskiemu i jego adwokatom możliwość efektywnego sprawowania obrony, także na francuski lub polski. To dodatkowo wpłynie na czas procedury ekstradycyjnej.

Choć w Polsce podobne przestępstwo dawno uległoby przedawnieniu, Amerykanie nie stosują tej instytucji w odniesieniu do przestępstw seksualnych. Specjalnego znaczenia dla sprawy nie ma również fakt, że rzekoma poszkodowana przyznała, że zgodziła się na współżycie i nie ma żalu do reżysera. – Trochę umniejsza to stopień zawinienia, ale nie zdejmuje z Polańskiego odpowiedzialności za fakt obcowania cielesnego z 13-nastolatką, co jest bezwzględnie zakazane. Niezależnie od tego, jaka była wola osoby pokrzywdzonej, taki czyn się nie przedawnia – mówi prof. Kardas. Seks z 13-latką=gwałt

W prawie anglosaskim utrzymywanie stosunku z osobą poniżej 15. roku życia jest automatycznie uznawane za gwałt. - Amerykanie wychodzą z założenia, że osoba małoletnia nie jest w stanie w sposób skuteczny wyrazić zgody na odbycie stosunku seksualnego. Jest nieukształtowana zarówno w sensie biologicznym, a przede wszystkim społeczno-psychologicznym, dlatego jej oświadczenia dotyczące tego, czy tego chce, czy nie są irrelewantne – tłumaczy prawnik. Jak mówi, osoba, która uprawia seks z nieletnią, „działa w sytuacji braku możliwości wyrażenia przez partnera zgody”, w tym też sensie stosunki z osobą małoletnią traktowane są jako naruszające sferę wolności seksualnej, w tym samym stanowią odpowiednik gwałtu. Podobnie sytuacja wygląda na gruncie polskiego prawa.

Czy reżyser może zostać ułaskawiony? Jak mówi prof. Kardas, apele do amerykańskich władz o zastosowanie wobec artysty "prawa łaski" wydają się wątpliwe. - Formalnej możliwości, żeby państwo polskie wystąpiło do władz Stanów Zjednoczonych o ułaskawienie Polańskiego nie ma. Ponadto nie można mówić o ułaskawieniu, jeśli nie było wyroku – podkreśla.

Jeżeli zarzuty Amerykanów będą dobrze udokumentowane, Szwajcarzy będą zobowiązani do wydania reżysera. Choć, jak przyznaje Kardas, w zakresie procedury ekstradycyjnej istnieje pewien margines swobody decyzyjnej. - W tę procedurę uwikłany jest organ wykonawczy - prokuratura, a nie jest to organ cieszący się, tak jak sąd, przymiotem niezawisłości i bezstronności. To organ działający w ramach struktur państwowych, dlatego decyzje podejmowane są niekoniecznie w wyłącznie w oparciu o przesłanki merytoryczne. Nie jest wykluczone, że w pewnym zakresie rozstrzygnięcie ekstradycyjne może uwzględniać także aspekty polityczne, chociaż z punktu widzenia reguł prawnych pozostają one bez znaczenia - mówi karnista.

Prawnik zwraca uwagę, że Szwajcaria w ostatnim czasie bardzo zintensyfikowała współpracę międzynarodową w sprawach karnych, także z USA, w zakresie przeciwdziałania przestępczości. – W tym zakresie odnotować należy daleko idącą liberalizację dotyczącą tajemnicy bankowej. Szwajcarzy od pewnego czasu wydają wszystkie informacje, które dotychczas były ściśle strzeżone. To pozwala domniemywać, że również w zakresie wydania Polańskiego będą współpracować z organami wymiaru sprawiedliwości USA– mówi Kardas.

Przeszkodą dla wydania reżysera Amerykanom, nie może być natomiast często zawarty w umowach ekstradycyjnych zapis o zakazie wydawania własnych obywateli. Roman Polański choć miał nieruchomość w Szwajcarii i często tam bywał, wedle dostępnych informacji nie był obywatelem ani rezydentem tego kraju. Reżyser ma obywatelstwo polskie i francuskie.

Reżysera uchroniłoby przed ekstradycją gdyby któryś z zarzutów wystosowanych wobec niego nie był karany na terytorium USA i Szwajcarii. Nie ulega jednak wątpliwości, że w obu krajach, zarówno obcowanie z 13-latką, jak i zachowania polegające na obstrukcji i unikaniu wymiaru sprawiedliwości są piętnowane.

Joanna Stanisławska, Wirtualna Polska