"Architektura pamięci". Wystawa w 90. rocznicę śmierci Józefa Piłsudskiego

Ponad 100 obiektów muzealnych na rocznicowej wystawie czasowej prowadzi nas przez historię budowania społecznej pamięci o Józefie Piłsudskim od schyłku jego życia, aż po współczesność. Przez kolejne dekady starano się zachować o nim pamięć, a upamiętnienia przyjmowały zróżnicowane formy. Na cześć bohatera stawiano pomniki w całej Polsce i wnoszono budynki, którym patronował. Nowoczesny kompleks muzealny w Sulejówku także jest dowodem na to, że pamięć o Marszałku wciąż jest żywa. Dlaczego? Józef Piłsudski stał się symbolem odzyskania niepodległości po 123 latach niewoli i zapoczątkowania odbudowy naszego państwa. To przede wszystkim z nim kojarzy się pojęcie wolności – bliskie wielu z nas bez względu , na poglądy, czy jaskrawą zmianę realiów , w których żyjemy. Na muzealnej wystawie przyglądamy się zjawisku młodej państwowości II RP przez pryzmat jest ambicji i kreowania nowoczesnego wizerunku poprzez architekturę oraz sztukę.

Po I wojnie światowej nowa architektura w Europie miała służyć ugruntowaniu i akceptacji ówczesnych prądów politycznych. Młoda II RP obarczona została bagażem historycznym, a sytuacja gospodarcza kraju, ale także administracyjna, była trudna, natomiast dążenie do wypracowania stylu narodowego stało się priorytetem środowiska artystycznego - mówi kuratorka Angelika Dłuska i dodaje: Pomimo kryzysu ekonomicznego i braku funduszy, obywatelom nie brakowało zapału w tworzeniu dalekosiężnych planów przebudowy i rozbudowy miasta. W 1935 r. jeszcze silniej niż dotychczas promowano ideę stworzenia dzielnicy reprezentacyjnej, mającej być największym pomnikiem budowniczego polskiej niepodległości.

Wystawa "Architektura pamięci" została podzielona na dwie części. , Pierwsza prezentuje głównie architekturę i pomniki, czyli upamiętnienia oficjalne i sformalizowane, inicjowane przez władze na różnych szczeblach. Choć nie wszystkie monumentalne i wzniosłe upamiętnienia zostały zrealizowane, to nawet rozmach samych projektów obrazuje skalę potrzeby wyrażenia hołdu Józefowi Piłsudskiemu. Osią ekspozycji jest imponująca replika makiety z 1938 roku przedstawiająca model Dzielnicy Marszałka Józefa Piłsudskiego (wybuch II wojny światowej zniweczył ten projekt). Nie zawsze jednak władze były przychylne pamięci o Marszałku, a w PRL-u próbowano całkowicie wymazać Józefa Piłsudskiego z kart historii. Wymowna i poruszająca jest druga część wystawy. Dominują w niej bardziej dyskretne i ulotne formy upamiętniania tej wybitnej postaci. Są one przejawem inicjatyw oddolnych i wynikają z potrzeby serca zwykłych obywateli.

Jeszcze przed śmiercią Józefa Piłsudskiego w 1935 roku zaczęto budować jego kult. Proces ten trwał do wybuchu II wojny światowej. Z tamtych lat przetrwały zarówno materialne ślady, jak i  wspomnienia Polaków. W PRL-u oficjalna narracja na temat Piłsudskiego uległa całkowitej zmianie. Władze komunistyczne starały się zatrzeć pamięć o nim. Mimo, że niszczono  upamiętnienia materialne, pamięć o Marszałku przetrwała w sercach rodaków. Co więcej, kilka dekad od jego śmierci, Józef Piłsudski ponownie stał się bohaterem i symbolem – tym razem dla demokratycznej opozycji !

– Najtrwalszym fundamentem architektury pamięci jest społeczeństwo – mówi kuratorka Anna Postek. – Emanację pamięci zbiorowej stanowią formy z kamienia i spiżu. Pamięć zbiorową buduje natomiast to, co zapamiętane przez każdego z obywateli i przepełnione osobistymi emocjami. Zachowanie pamięci o dziele życia Piłsudskiego stało się przywilejem kolejnych pokoleń, spadkobierców wolnej Polski. To ich pamięć stanowiła nośnik imponderabiliów, gdy to, co materialne legło w gruzach i kiedy przyszedł czas odbudowy architektury pamięci.

Na ekspozycji obok przestrzeni publicznych, budynków i pomników upamiętniających Józefa Piłsudskiego, możemy zobaczyć dzieła sztuki, publikacje, druki oraz liczne niematerialne formy. Stanowią one pamiątkę dziedzictwa Józefa Piłsudskiego, a wystawa przeprowadza zwiedzających przez kolejne dekady, w których to pamięć o Marszałku wciąż pozostawała żywa.

Ta aktualność dziedzictwa Józefa Piłsudskiego jest zatem narracyjnym kluczem dla kuratorek wystawy.. Już po zmianie ustroju w 1989 roku, przywrócono publiczną, oficjalną pamięć o Józefie Piłsudskim. W ostatnich latach obserwujemy ponowne zainteresowanie jego życiem i działalnością. Czy może to świadczyć o uniwersalnym wymiarze tej postaci?

W 2020 roku w Sulejówku (tu mieści się dworek "Milusin"- dom rodzinny Piłsudskich), powstał nowoczesny kompleks muzealny poświęcony jemu i jego epoce. To właśnie w miejscu, które samo w sobie jest także formą upamiętnienia wielkiej postaci, otwarto wystawę "Architektura pamięci", która zachęca do odpowiedzenia sobie na pytanie: czy dziedzictwo Józefa Piłsudskiego wciąż jest aktualne?

Wystawa "Architektura pamięci" zostanie otwarta 12 maja i będzie można ją zobaczyć do 5 października 2025 roku. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku mieści się przy Al. Piłsudskiego 29. Wystawa została objęta patronatem medialnym TVP HISTORIA.