85. rocznica śmierci "matki żydowskiego teatru"
W sobotę przypada 85. rocznica śmierci wybitnej aktorki teatralnej Estery Rachel Kamińskiej, przyrównywanej przez współczesnych do Eleonory Duse i Sary Bernhardt, nazywanej "matką żydowskiego teatru". Grała w języku jidysz.
Ester Rachel Kamińska, z domu Halpern, urodziła się 10 marca 1870 w Porozowie k. Wołkowyska (obecnie na Białorusi). Była córką miejscowego kantora synagogalnego.
Początkowo pracowała jako modystka. Zadebiutowała na deskach teatrzyku Eldorado w Warszawie. Sztuce teatralnej poświęciła się jednak całkowicie dopiero po śmierci rodziców od 1893 roku występując z trupą swego przyszłego męża Abrahama Izaaka Kamińskiego. W 1900 r. wraz z mężem założyła wędrowny teatr.
Początkowo grała głównie w operetkach. Sławę zyskała kiedy zaczęła występować z poważnym repertuarem; począwszy od prapremiery sztuki "Di Gołdene Kejt" (Złoty łańcuch) Icchoka Lejba Pereca. Po występach w Sankt Petersburgu tamtejsi krytycy teatralni nie szczędzili jej pochwał porównując ją do największych dam teatru. Występowała też m.in. w Odessie, Kijowie, Londynie czy Paryżu.
Z owacjami witano ją też w mniejszych miastach. Do legend przeszła historia, o tym jak w Lublinie młodzi wielbiciele jej talentu sami zaprzęgli się do dorożki zamiast koni, by przewieźć artystkę spod dworca kolejowego do hotelu "Europa".
Za zarobione podczas tournee po Stanach Zjednoczonych środki stworzyła wraz z mężem w 1913 r. pierwszy stały teatr żydowski w Warszawie przy ul. Oboźnej. Grano w nim ambitny repertuar światowy.
W czasie I wojny światowej występowała na okupowanych przez Niemców terenach Cesarstwa Rosyjskiego. Do Polski wróciła w 1921 r. Była współorganizatorką Warszawskiej Grupy Literackiej.
Kamińska zasłynęła, jako odtwórczyni ról w sztukach Jakuba Gordina (zwłaszcza, jako Mirełe Efros w sztuce pod takim samym tytułem), ale także jako główna bohaterka w "Norze" Henryka Ibsena i "Damie Kameliowej" Aleksandra Dumasa Syna. To jej przypisywano zasługę wylansowania na scenie żydowskiej klasyki europejskiej: Szekspira, Moliera, Czechowa i Shawa. Kamińska wystąpiła także w filmach: "Mirełe Efros" (1912), "Der Unbekanter" (Nieznajomy - 1913), "Di Sztifmuter" (Macocha - 1914) i "Tkijes kaf" (Ślubowanie - 1924).
Była matką aktorek: Racheli Kamińskiej i Idy Kamińskiej, kompozytora Józefa Kamińskiego oraz babką aktorki Ruth Turkow. Siostrzenicą Estery Kamińskiej była też aktorka Dina Halpern.
Córka Estery - Ida Kamińska była pierwszą aktorką z ówczesnych krajów socjalistycznych nominowaną do Oscara. Nominację za najlepszą rolę kobiecą otrzymała w 1967 r. za rolę sklepikarki w czechosłowackim filmie "Sklep przy głównej ulicy" w reżyserii Jana Kadara i Elara Kolosa.
Estera Rachel Kamińska zmarła 25 grudnia 1925 w Warszawie. Jest pochowana w alei głównej cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej w Warszawie. Autorem jej nagrobka jest Fiszel Rubinlicht. Na nagrobku umieszczona jest płaskorzeźba przedstawiająca: lwa, tygrysa, jelenia i orła, odnosząca się do tekstu z żydowskiej księgi "Pirke Avot": "Bądź silny jak tygrys, lekki jak orzeł, rączy jak lew, aby wypełnić wolę Twojego Ojca w niebie".
Imię Estery Racheli Kamińskiej nosi Teatr Żydowski w Warszawie. Współpatronką teatru jest Ida Kamińska.
