60. rocznica utworzenia muzeum Auschwitz-Birkenau

Zadaniem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa było inicjowanie i koordynowanie wszelkiej działalności związanej z upamiętnianiem historycznych wydarzeń i miejsc oraz postaci z dziejów walk i męczeństwa narodu polskiego, zarówno w kraju, jak i za granicą, a także walk i męczeństwa innych narodów na terytorium Polski.

Rada zajmuje się sprawowaniem opieki nad miejscami walk i męczeństwa oraz upamiętnianiem związanych z nimi faktów, wydarzeń i postaci, inspirowaniem oraz współdziałaniem w organizowaniu obchodów, uroczystości, przedsięwzięć wydawniczych i wystawienniczych, a także popularyzowaniem miejsc, wydarzeń i postaci historycznych związanych z walkami i męczeństwem.

Do zadań Rady należy również ocena stanu oraz organizowanie i sprawowanie opieki nad miejscami i trwałymi obiektami pamięci narodowej, szczególnie nad cmentarzami i mogiłami wojennymi oraz cmentarzami ofiar systemów totalitarnych, sprawowanie funkcji opiniodawczej i opiekuńczej nad muzeami-miejscami pamięci, głównie w Oświęcimiu-Brzezince, na Majdanku, w Sztutowie, Rogoźnicy, Łambinowicach, Radogoszczy, Żabikowie.

Od 1998 roku Rada poszerzyła zakres działań o problematykę grobów i cmentarzy wojennych, znajdujących się na terytorium Polski. Dotyczy to również cmentarzy wojennych żołnierzy innych narodowości na terenie Polski m.in. cmentarzy żołnierzy niemieckich.

Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka powołano również na mocy ustawy z 2 lipca 1947 roku. Placówka obejmuje obszar dwóch zachowanych części niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau, wynoszący 191 ha, z czego na Auschwitz I przypada 20 ha, a na Auschwitz II-Birkenau 171 ha. W 1962 roku wyznaczona została strefa ochronna dla terenów muzealnych w Brzezince, a w 1977 roku strefa taka została ustalona dla terenów muzealnych w Oświęcimiu.

Głównym założeniem przy wyznaczaniu stref ochronnych było zachowanie autentycznego kontekstu Miejsca Pamięci i zapewnienie mu niezbędnej ochrony. W granicach Muzeum znajdują się poobozowe obiekty i ruiny, włącznie z ruinami komór gazowych i krematoriów, kilkanaście kilometrów obozowego ogrodzenia i dróg wewnętrznych oraz rampa kolejowa (w Birkenau). W 1979 roku tereny byłego KL Auschwitz-Birkenau wpisane zostały do międzynarodowego rejestru dóbr dziedzictwa światowego UNESCO.

Już w 1947 roku na terenie byłego KL Auschwitz I w kilku poobozowych blokach otwarta została pierwsza wystawa - rozbudowana w 1950 roku - przedstawiająca historię zagłady oraz warunki egzystencji więźniów obozu. W 1955 roku nastąpiło otwarcie nowej wystawy, która z pewnymi zmianami przetrwała do dziś. W części poobozowych bloków od 1960 roku umieszczano tzw. "wystawy narodowe" tworzone z inicjatywy byłych więźniów z różnych krajów, zrzeszonych w Międzynarodowym Komitecie Oświęcimskim.

Na terenie byłego obozu Birkenau, ze względu na wyjątkowy charakter tego miejsca, będącego przede wszystkim cmentarzem, od początku nie tworzono żadnych wystaw. Starano się zachować tu stan zbliżony do oryginalnego. Jedynym nowym dużym elementem wprowadzonym na teren tej części obozu był Międzynarodowy Pomnik Ofiar Obozu, uroczyście odsłonięty w 1967 roku. W pracach prowadzonych od kilku lat przez Muzeum skoncentrowano się na objaśnieniu i upamiętnieniu terenu i obiektów, na pokazaniu istotnych miejsc i najważniejszych wydarzeń z historii KL Auschwitz.

Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady, utworzony został przez Niemców na przedmieściach Oświęcimia, polskiego miasta włączonego przez nazistów do Trzeciej Rzeszy. Jego nazwa została zmieniona na Auschwitz i stała się również określeniem obozu Konzentrationslager Auschwitz. Obóz powstał w połowie 1940 roku, kilkanaście miesięcy przed przystąpieniem przez nazistów do "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej" - realizowanego systematycznie planu wymordowania Żydów zamieszkujących okupowane przez III Rzeszę tereny.

Bezpośrednim powodem utworzenia obozu była powiększająca się liczba aresztowanych masowo Polaków, przekraczająca możliwości "lokalowe" istniejących więzień. Początkowo miał to być kolejny z tworzonych przez nazistów już od początku lat trzydziestych obozów koncentracyjnych. Funkcję tę obóz spełniał zresztą przez cały okres swego istnienia, nawet gdy - od 1942 roku - stał się równocześnie największym obozem śmierci.

Do Auschwitz hitlerowcy deportowali ok. 140-150 tys. Polaków. Ok. 70-75 tys. zginęło w tym obozie, a wielu kolejnych po przeniesieniu do innych obozów. Spośród więźniów z pierwszego transportu wojnę przeżyło 239. W obozie Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców radzieckich i przedstawicieli innych narodów.

Na mocy ustawy Sejmowej z 2 lipca 1947 roku, powołano także oficjalnie Państwowe Muzeum na Majdanku. W myśl ustawy teren byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku wraz z wszelkimi znajdującymi się tu zabudowaniami "zachowuje się po wsze czasy jako Pomnik Męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów".

Państwowe Muzeum na Majdanku nieoficjalnie powstało w listopadzie 1944 roku na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego. Do jego najważniejszych zadań należała troska o zachowanie w należytym stanie terenów poobozowych oraz znajdujących się tu budynków i urządzeń, a także dokumentowanie historii obozu na Majdanku i upowszechnianie wiedzy na jego temat. Muzeum prowadzi działalność wystawienniczą, edukacyjną i naukową. Od 2004 roku oddziałem zamiejscowym Muzeum na Majdanku jest Muzeum-Miejsce Pamięci w Bełżcu.

Obóz koncentracyjny w Lublinie, nazywany potocznie Majdankiem, powstał na mocy decyzji Heinricha Himmlera. Wizytując Lublin w lipcu 1941 roku, powierzył on dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnikowi zadanie zbudowania obozu "dla 25-50 tys. więźniów, którzy byliby wykorzystywani w warsztatach oraz na budowach SS i policji". Obóz miał stanowić rezerwuar darmowej siły roboczej dla realizacji planów budowy imperium germańskiego na Wschodzie.

Ostatecznie obóz mieścił ok. 50 tys. osób: zarówno mężczyzn, jak i kobiet oraz dzieci. W sierpniu 1942 roku rozpoczęto tam budowę komór gazowych, ukończoną w październiku. W sumie istniało 5 komór działających na gaz wpuszczany z butli bądź przewidzianych na zastosowanie granulek cyklonu B. Przez obóz przeszło od 300 do 360 tys. osób. Dotychczas uważano, że zginęło prawdopodobnie ok. 230 tys. osób, w tym ok. 100 tys. to byli Żydzi. Ostatnie badania wskazują jednak, że ofiar mogło być mniej - 78 tys. osób, z czego 59 tys. to Żydzi.