100 mln zł na uporządkowanie Oświęcimia, efektów nie ma

Oświęcimski Strategiczny Program Rządowy (OSPR) został ustanowiony w 1996 r. i miał pomóc w rozwiązywaniu problemów, mogących się pojawić między Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau a miastem Oświęcim. Jednym z powodów powstania Programu były wydarzenia, które miały miejsce w latach 90. i związane były z bezpośrednim otoczeniem Muzeum; chodzi o budowę supermarketu, konflikt wokół krzyża na żwirowisku, czy dyskoteki w byłej garbarni.

"Muzeum w żadnym wymiarze nie uczestniczyło w dotychczasowych etapach OSPR. Program realizowany jest przez miasto Oświęcim i okoliczne samorządy" - napisał w oświadczeniu dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotr Cywiński.

Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła, że zagrożony jest najważniejszy cel programu - uporządkowanie strefy wokół Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz zbudowanie spójnego obrazu Oświęcimia, wspólnego dla miasta i Muzeum. Miały temu służyć wyznaczane kolejno zadania: uporządkowanie strefy wokół byłego obozu zagłady i innych miejsc martyrologii - zaniedbanych i popadających w ruinę, na co już w 2001 r. zwracali uwagę przedstawiciele UNESCO - oraz otwarcie międzynarodowego Centrum Edukacyjnego. Realizacja tych zadań jest jednak zagrożona. Od lat w harmonogramie pojawiają się kolejne opóźnienia i przesunięcia, a część z realizowanych w rzeczywistości zadań przestała odpowiadać zakładanym celom.

NIK zwraca uwagę, że najbardziej opóźnione są kluczowe przedsięwzięcia. W ramach uporządkowania i zagospodarowania terenów wokół Muzeum zakończono jedynie 3 z 16 zaplanowanych zadań. "Wciąż - jak zaznaczono w raporcie - nie ma bezpiecznych i godnych dojść i dojazdów do Judenrampy i Ziemniaczarek w sąsiedztwie Muzeum straszą popadające w ruinę budynki, a Brzezinka od wielu lat nie może doczekać się na w pełni funkcjonalny parking". Opóźnienia dotyczą także poprawy systemów komunikacyjnych oraz rozwoju działalności edukacyjnej.

"Kolejne opóźnienia nakładają się na siebie, ponieważ zadania zostały źle przygotowane: źle je podzielono, często przeceniając siły wykonawców. W konsekwencji toczą się wielomiesięczne spory, takie jak ten pomiędzy miastem, gminą, ministerstwem i Muzeum o budowę głównego parkingu dla zwiedzających KL Birkenau. Na głównego wykonawcę tego projektu wyznaczono Muzeum, choć nie miało ono ani kadry, ani odpowiedniego zaplecza, by to zadanie zrealizować" - napisano.

Innym przykładem złego planowania i zamieszania wokół realizacji Programu jest - jak wskazuje NIK - sprawa odnowy i adaptacji budynków przy ul. Kolbego, które wchodziły w skład obozu jako budynki gospodarcze, a obecnie znajdują się poza strefą ochronną. "Pierwotnie wykonawcą miało być miasto, później Muzeum, później znowu miasto, na końcu zadanie podzielono na dwa mniejsze, a wykonawcami mianowano miasto i Państwową Wyższą Szkołę Zawodową. Okazało się jednak, że miasto nie ma prawa własności ani prawa wstępu na teren wymienionych obiektów. Sprawa własności toczy się od 2006 r. - obecnie jest zwieszona, bo rada miejska nie uchwaliła planu zagospodarowania dla Muzeum. Planu nie ma, bo od lipca 2007 r. toczy się spór miasta z Muzeum o prowadzenie działalności gospodarczej (m.in. baru) na jego terenie. Do zakończenia kontroli plan zagospodarowania nie powstał. W efekcie do dzisiaj nie rozpoczęto nawet prac przygotowawczych do renowacji budynków przy ul. Kolbego" - czytamy.

NIK stwierdza, że trzeci etap OSPR został zdominowany przez "zadania niezwiązane ściśle z pierwotną ideą Programu". Wiele inwestycji rozmija się z celami - przebudowywane są nie te ulice, które planowano; do projektu międzynarodowego Centrum Edukacyjnego dołączono według niejasnych kryteriów "unikalny kompleks rekreacyjno-sportowy". "Dotychczas powstał jedynie internat, ale służy nie tym, którym miał służyć - wykorzystują go uczniowie szkoły sportowej, a nie studenci i turyści, których nadal kwateruje się w starym budynku" - napisano w raporcie.

NIK zwróciła także uwagę, że jako źródło finansowania Programu prawie wcale nie zostały wykorzystane fundusze europejskie. Wykonawcy nie mogli się o nie ubiegać najczęściej z własnej winy - głównie ze względu na brak pełnej dokumentacji (m.in. projektów budowlanych, kosztorysów).

"Cele OSPR dotyczą trudnych i delikatnych kwestii, tym więcej starań powinni więc dołożyć odpowiedzialni za jego realizację" - napisano. Zdaniem NIK szczególnie istotne jest, aby przed rozpoczęciem IV etapu Programu wyciągnąć wnioski z trzech poprzednich, szczególną uwagę zwracając na ideę, która legła u podstaw całego projektu.

Oświęcimski Strategiczny Program Rządowy został przyjęty w 1996 roku po konflikcie wokół centrum handlowego nieopodal murów byłego KL Auschwitz, które budowała spółka Maja z Oświęcimia. Program zakłada uporządkowanie i zagospodarowanie strefy ochronnej wokół Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz modernizację układu komunikacyjnego w Oświęcimiu. Planowano też rewitalizację starówki, utworzenie Międzynarodowego Centrum Kongresowego oraz ośrodka edukacyjnego.

W 2002 roku Rada Ministrów przyjęła drugą część dokumentu, na lata 2003-2006. Trzecia obowiązuje do 2011 roku. Przeznaczonych na nią zostało 30 mln zł. Z funduszy w ramach III etapu Programu sfinansowane zostaną inwestycje, które przyczynią się do uporządkowania i zagospodarowania okolicy muzeum, poprawy dostępności komunikacyjnej Oświęcimia, rozwoju działalności edukacyjnej na poziomie szkolnictwa wyższego i poprawy atrakcyjności turystycznej rejonu.