"Ut unum sint" - "Aby stanowili jedno"
Działalność ekumeniczna jest charakterystyczną cechą pontyfikatu Jana Pawła II. Śladami poprzedników, Jana XXIII i Pawła VI, Ojciec Święty spotyka się z przedstawicielami różnych Kościołów chrześcijańskich, uczestniczy we wspólnej modlitwie, podejmuje różne inicjatywy mające na celu wzajemne poznanie, współpracę i dialog teologiczny.
Troska Jana Pawła II o sprawę jedności Kościoła zaowocowała encykliką "Ut unum sint", ogłoszoną 30 maja 1995 roku.
Był to pierwszy dokument papieski wydany po Soborze Watykańskim II, który podjął w sposób systematyczny problematykę jedności wśród wierzących w Chrystusa, ukazuje przebytą drogę i obecną sytuację ekumenizmu oraz potrzebę jego dalszego rozwoju w perspektywie głoszenia Ewangelii wszystkim narodom.
Dokument wyraża tęsknotę za utraconą jednością i jest świadectwem nadziei na osiągnięcie pełnej komunii, która pozwoli Kościołowi oddychać znów „obydwoma płucami”, zarówno wschodnim jak i zachodnim.
Ogłaszając encyklikę, Ojciec Święty wyraził pragnienie dania impulsu do dalszej, pogłębionej pracy ekumenicznej oraz zachęcenia ludzi wierzących do działalności na rzecz przywrócenia pełnej, widzialnej jedności wszystkich ochrzczonych. Papież pisze, że prośba Chrystusa, „aby wszyscy stanowili jedno” na wzór jego jedności z Ojcem i Duchem Świętym powinna przenikać wszystkie formy duszpasterstwa i życie każdej wspólnoty chrześcijańskiej. "Wierzyć w Chrystusa - podkreśla Papież - znaczy pragnąć Kościoła, pragnąć Kościoła znaczy pragnąć komunii łaski, która odpowiada zamysłowi Ojca, powziętemu przed wszystkimi wiekami".
Encyklika omawia konieczność angażowania się Kościoła katolickiego w działalność zmierzającą do zjednoczenia ludu bożego, uzasadniając to przesłankami zarówno ze Starego jak i Nowego Testamentu. W tym ruchu ku jedności, który jest nazwany ruchem ekumenicznym, uczestniczą ci, którzy wzywają Boga w Trójcy Jedynego, a Jezusa wyznają Panem i Zbawicielem.
Podkreślony został również fakt wspólnego wyznawania wiary nie tylko przez poszczególnych ludzi, ale przez całe społeczności i wspólnoty religijne. Uwidacznia się w ten sposób tęsknota za jednością Kościoła. Kościół katolicki z nadzieją podejmuje dzieło ekumeniczne jako powinność sumienia oświeconego wiarą i kierowanego miłością. Perspektywa współpracy i dialogu, jaka powinna stać się udziałem wszystkich chrześcijan u progu nowego tysiąclecia, głęboko wrasta w nauczanie Soboru Watykańskiego II. Papież przywołuje myśli zawarte w soborowym dekrecie "Unitatis redintegratio", który określając katolickie zasady ekumenizmu, nawiązuje do nauki o Kościele wyrażonej w Konstytucji "Lumen Gentium", równocześnie bierze pod uwagę naukę zawartą w soborowej Deklaracji "Dignitatis humanae".
Do najistotniejszych zagadnień, na które wskazuje Papież, należy niezmienność nauki wiary w perspektywie dialogu ekumenicznego. Jedność jakiej pragnie Bóg, może się urzeczywistnić tylko dzięki powszechnej wierności wobec wiary objawionej. Kompromis w sprawach wiary sprzeciwia się Bogu, który jest prawdą. Dlatego, jeżeli Kościół żywi nadzieję na postęp w dialogu ekumenicznym, to podstawowym jego nośnikiem winna być modlitwa o jedność i rachunek sumienia ze strony wszystkich uczestników dialogu.
W części dokumentu zatytułowanej „Owoce dialogu” przedstawione zostały rezultaty działalności zmierzającej do odnalezienia wspólnego sposobu przeżywania jednej wiary w Chrystusa. Jest to między innymi fakt, że chrześcijanie należący do różnych wyznań nie uważają już innych chrześcijan za wrogów czy prozelitów. "To wzajemne uznanie - zwraca uwagę Papież - wynika przede wszystkim z uznania jednego chrztu i z płynącego stąd wymogu, by Bóg był uwielbiony w swoim dziele". Kolejnym widocznym znakiem postępu w dialogu ekumenicznym jest coraz częstsze zajmowanie wspólnego stanowiska w sprawach społecznych przez zwierzchników wspólnot chrześcijańskich.
Postępy na drodze ekumenicznego nawrócenia są znaczące także w dziedzinie głoszenia słowa bożego, sprawowania kultu, czy kształcenia i działalności naukowej. Na uwagę zasługuje przedstawienie w perspektywie historycznej rozwoju i osiągnięć w dialogu z Kościołami Wschodu, wobec których istnieje najmniej różnic doktrynalnych. Wobec tych Kościołów Papież posługuje się pojęciem „Kościoł siostrzany”, wskazującym przede wszystkim na zachowanie sukcesji apostolskiej w ich nauczaniu i działalności. Szczególnym osiągnięciem ekumenizmu, na które zwraca uwagę Papież jest zaangażowanie wspólnot chrześcijańskich w działalności na rzecz pokoju na świecie, wyrażające się w modlitwie i działaniu.
W części encykliki poświęconej perspektywom ekumenizmu w przyszłości jest mowa o trudzie dawania świadectwa w codziennym życiu, o wzajemnym poszanowaniu, o budowaniu komunii.
