Warszawa. Aleja Zasłużonych na Starych Powązkach w rejestrze zabytków

- Samoistna wartość Alei Zasłużonych jest na tyle duża, iż obok innych indywidualnie chronionych komponentów Cmentarza Powązkowskiego, zasługuje ona na wpis do rejestru zabytków jako miejsce o szczególnej wartości historycznej w wymiarze narodowym oraz samodzielnych walorach artystycznych (kompozycyjnych) dających się jednoznacznie wyodrębnić w strukturze przestrzennej Cmentarza Powązkowskiego. Wytyczona w okresie międzywojennym i zachowana w obecnym stanie Aleja Zasłużonych stanowi jedną z najważniejszych części historycznego układu Cmentarza Powązkowskiego. Ma ona charakter wydzielonego obszaru o charakterze reprezentacyjnym i komemoratywnym oraz pełni szczególną rolę społeczną jako miejsce kultu, jakim społeczeństwo – a szczególnie społeczność miasta Warszawy - darzyło pochowane tam osoby - czytamy w uzasadnieniu wpisu Alei Zasłużonych do rejestru zabytków. Daje jej to dodatkową ochronę prawną.

Jak pisze „Gazeta Wyborcza”, ze wszystkich warszawskich cmentarzy najbardziej znane są założone w 1790 r. Stare Powązki. W żadnym innym miejscu w Polsce nie ma tak wielu grobowców pisarzy, artystów, uczonych, polityków czy przedstawicieli finansjery. Swoje dzieła pozostawili tu najwybitniejsi polscy rzeźbiarze XIX i XX w.

Stare Powązki jako całość od 1965 r. znajdują się w rejestrze zabytków. Indywidualnie wpisane są do niego także znajdujące się na cmentarzu obiekty o szczególnej wartości: kościół pw. św. Karola Boromeusza, budynek Katakumb, a także ogrodzenie w formie muru.

Powązkowska Aleja Zasłużonych jest panteonem wielkich Polaków. Wytyczono ją w połowie lat 20. XX w. wzdłuż tylnej ściany Katakumb.

Jako pierwszy w 1925 r. pochowany tu został pisarz i noblista Władysław Stanisław Reymont. Jego grób zlokalizowany jest na zachodnim krańcu Alei, w której obecnie spoczywa ponad sto osób, m.in.: lotnicy Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura, dyrygent Emil Młynarski, pianiści Witold Małcużyński i Stanisław Szpinalski, pisarze Artur Oppman, Paweł Jasienica, Jan Parandowski, Maria Rodziewiczówna, Leopold Staff, Stanisław Dygat, Pola Gojawiczyńska i Maria Dąbrowska, aktorzy Stefan Jaracz, Dobiesław Damięcki, Irena Solska, Mieczysława Ćwiklińska, Elżbieta Barszczewska i Kalina Jędrusik, aktorka i piosenkarka Hanka Ordonówna, śpiewacy Ada Sari i Jan Kiepura i inni.

Ostatnią kwaterę na wschodnim krańcu Alei Zasłużonych zajmuje grób aktorki Jadwigi Smosarskiej-Protassewicz, gwiazdy przedwojennego polskiego kina. Są też późniejsze pochówki. W ostatnich latach pojawiły nowe groby wciśnięte między istniejącymi wcześniej pomnikami. W niektórych przypadkach działo się to bez uzgodnienia ze służbami konserwatorskimi.

Pomniki w Alei Zasłużonych są dziełem artystów: Franciszka Strynkiewicza, Barbary Zbrożyny, Stanisława Sikory, Gustawa Zemły, Mariana Wnuka, Ludwiki Nitschowej, Jerzego Jarnuszkiewicza i innych. W latach 2014-15 Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami przeprowadził konserwację wszystkich nagrobków.

Źródło: Gazeta Wyborcza