Pacjenci pytają mnie wprost: Czy ja już umieram?

Profesor Cezary Szczylik – Kierownik Kliniki Onkologii w Wojskowym Instytucie Medycznym: Pewnie tysiące.

Za każdym razem jest mi trudno.

To, że trzeba spojrzeć komuś w oczy i powiedzieć prawdę. I wymówić kilka trudnych słów.

Koniec. Śmierć. Umieranie. Nie ma już możliwości, żeby dłużej panią, pana leczyć. To są te trudne słowa i stwierdzenia.

Trudne, bo to prawda, której lubimy unikać, odpychamy ją od siebie. Tego często się nas uczy od najmłodszych lat w szkole i w domu. A unikanie prawdy nie jest żadnym rozwiązaniem. Przyjęcie prawdy bywa bardzo trudne, ale jest najzdrowsze.

Kiedy przychodzą do mnie, zwykle mają już wiedzę na temat swojego stanu zdrowia. Widzą się w lustrze, czują, że nie są w stanie wstać z łóżka, albo przychodzi im to z wielką trudnością, mają obrzęki i całą masę innych objawów, które mówią im, że gasną, ale mimo wszystko przychodzą do mnie, żeby się upewnić. Pytają wprost: Czy ja już umieram? Czy nie ma dla mnie żadnej szansy?

Że zgodnie z moją wiedzą, wykształceniem, doświadczeniem i własną uczciwością, bo przede wszystkim trzeba być uczciwym, muszę odpowiedzieć, że to jest koniec, koniec leczenia.

Nie ma nic gorszego niż ukrywanie faktów, dlatego że potem spotykamy się z gigantycznym żalem i rozczarowaniem. Nie może istnieć sytuacja, w której nie informuje się pacjenta, bądź jego rodziny, o stanie faktycznym choroby, o tym co planujemy zrobić, albo że planujemy przerwać leczenie. Czasami, bardzo rzadko, zdarzają się sytuacje, kiedy rodzina uprzedza nas, że pacjent jest panikarzem i może zrobić sobie coś złego. Niemniej, nawet jeśli nie mówimy wprost, że pan czy pani umrze, to informujemy, że dobrnęliśmy do kresu leczenia onkologicznego i jedyne, co medycyna może pani czy panu zaoferować, to najlepsze leczenie podtrzymujące, czyli hospicjum stacjonarne albo domowe.

Bardzo ważny. Nie mam swojej sztywnej formułki, za każdym razem mówię to inaczej, dostosowując słowa i stwierdzenia do osobowości pacjenta, rodzaju nowotworu, pory dnia, stanu chorego.

Pamiętam i nie spisałem się wtedy najlepiej. Miałem jakieś 28, 29 lat, a mój pacjent chorował na raka trzustki. Nowotwór był tak dalece zaawansowany, że nie mieliśmy już dla niego leczenia. Przyszedłem do niego, usiadłem obok i powiedziałem, że leczenie się skończyło. Wstałem i wyszedłem, nie mówiąc mu, że będzie umierał. Nie wiedziałem co zrobić z oczami, z myślami, jak dalej prowadzić tę rozmowę. Podejrzewam, że miałem w sobie tyle samo napięcia i stresu, co ten pacjent, więc zdezerterowałem.

Nie.

Z potwornym poczuciem winy, wstydu, upokorzenia, bo nie dość, że się nie sprawdziłem, a moja wiedza okazała się nieprzydatna, to jeszcze nie wykazałem cywilnej odwagi, żeby człowiekowi spojrzeć w oczy i być przy jego umieraniu. Nikt mnie do takich rozmów w czasie studiów nie przygotował. Fatalnie się z tym czułem. To była dla mnie bardzo trudna lekcja. Z czasem zrozumiałem, że unikanie rozmowy to ucieczka, a przy tak dużym obciążeniu jakie mają lekarze, ucieczka w codzienność jest wygodnym odsunięciem od siebie tego, czego nie potrafię zrobić.

To jest spowodowane tym, w jaki sposób funkcjonuje system. Procedury są niedoszacowane, wiec szpital, żeby zarobić, narzuca nam konieczność przyjęcia zbyt wielu pacjentów. Jeśli mamy nakazane zbadanie 50 chorych dziennie, to z góry skazani jesteśmy na bezprzedmiotowość. Bardzo to jest trudne, ale mimo to, staram się rozmawiać z moimi pacjentami, bo wiem, że połowa wartości mojego leczenia to jakość mojej relacji z nimi.

Przegadanie lęku i obaw chorego. Bez tego, to jak zaklejenie plastra na ropiejącą ranę. Niczego to nie załatwia. Ranę trzeba naciąć, sączkować, dać antybiotyk. Podobnie jest z lękiem. Lęk nienazwany, niewypowiedziany będzie narastać, a to tylko zamknie pacjenta i pogorszy sytuację. Gdy skonfrontujemy się z lękiem, wiemy czego możemy się spodziewać i wtedy niepokój maleje. Rodzi się gotowość do podejmowania trudnych decyzji, rozmów. Myślę, że to najlepszy sposób pracy z pacjentami.

Nie powiem, że nie. Zdarzały się krzyki, oskarżenia. Takie zachowania są do przewidzenia, więc potrafiłem sobie z nimi poradzić. Słyszeli ode mnie, że złość w takim momencie jest uzasadniona, że ją rozumiem, ale też, że wiadomość, którą przekazałem jest prawdziwa i to też trzeba zobaczyć. Okazanie pacjentom zrozumienia otwierało ich na zrozumienie mnie i tego, dlaczego powiedziałem im o diagnozie. Nie pamiętam sytuacji, w której pacjent czy pacjentka wyszliby wściekli z mojego gabinetu. W dużej większości godzą się z tym.

Prawie za każdym razem.

Tak, zawsze mam pudełko chusteczek w gabinecie. Bo gdzie jak nie tu, mają poruszyć trudne dla nich tematy?

Ale nie na ich oczach.

Zdarza.

Nad bólem.

Jednych i drugich. To nie jest tak, że jestem z granitu. Lekarze nie są skałą, tylko żywymi ludźmi z duszą, która nie jest obojętna. Doświadczenie nabyte latami daje mi narzędzia do wojowania, ale czasami jest mi bardzo trudno. Jak każdemu z nas.

Jestem uczciwy wobec pacjentów i wobec siebie, więc nie pozostawiają we mnie osadu. Wiem, że to co mówię jest uczciwe i jestem w porządku wobec nich. To daje mi szansę, żeby iść dalej do przodu. Na pewno lekarze onkolodzy znacznie częściej myślą o śmierci, co wcale nie oznacza, że są z nią bardziej oswojeni albo mniej się jej boją. Po prostu, częściej o niej myślą, co daje większą realność i przekonanie o nieuchronności.