Obcięli im języki, zmasakrowali twarze...

Alleluja - zwrot biblijny, wychwalający Jah (skrócona forma imienia Bożego). Tradycyjnie wzywa wiernych do modlitw wielkanocnych.

Baranek - symbol Jezusa Zmartwychwstałego. Jest też symbolem pokory i łagodności. Zwyczaj święcenia baranka sięga VII wieku. W Polsce baranek wielkanocny nazwany był Agnuszkiem i pojawił się w XVII wieku. Baranki wielkanocne robimy najczęściej z masy cukrowej.

Ciasta wielkanocne - Trudno wyobrazić sobie świąteczny stół bez baby drożdżowej i mazurka. Są różne baby – żółtkowa, parzona, piankowa, śmietankowa, puchowa... Mazurek musi być natomiast z marmoladą, bakaliami i lukrową lub kajmakową polewą. Z Kresów Wschodnich przywędrowała pascha – deser na zimno przygotowany z twarogu, śmietany i bakalii. Na Śląsku pojawiają się drożdżowe kołocze, krepliki. Ciasto drożdżowe o smaku w zależności od użytego nadzienia Najstarszą tradycję posiadają kołocze z makiem, serem oraz posypką. Kołocz to ciasto drożdżowe, pieczone kiedyś w kształcie koła. Dziś kołocz pieczony jest w prostokątnych blachach. Krepliki to pączki z cukrem pudrem.

Dziady śmigustne - zwyczaj wielkanocny związany ze wsią Dobra koło Limanowej. W Małopolsce do dziś możemy go spotkać. Z tradycją wiąże się legenda. Wieki temu do wsi przybyli jeńcy z niewoli tatarskiej, w czasie której Tatarzy obcięli im języki i zmasakrowali twarze. Ludzie ci byli odziani w łachmany i otuleni słomą. Mieszkańcy wsi zlitowali się nad biedakami i przyjęli ich. W dowód wdzięczności wieś nazwano Dobra. W nocy z Niedzieli na Poniedziałek Wielkanocny po ulicach chodzą dziady śmigustne - owinięte w słomę maszkary z twarzami ukrytymi pod futrzanymi maskami. Nic nie mówią, jedynie wydają różne dźwięki oraz trąbią na blaszanym rożku. Gestykulując, proszą o datki, polewają wodą.

Jezusek Palmowy - drewniana figura Chrystusa na osiołku, wożona na podstawie-wózku podczas uroczystej procesji w Niedzielę Palmową. W ten sposób odtwarzano triumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy.

Kraszanka - jajka pomalowane bez wzorów. Podobnie jak pisanki, stawia się na wielkanocnym stole i wzajemnie nimi obdarowuje. Chłopak, wręczając pannie pisankę, dawał jej do zrozumienia, że mu się podoba.

Lany poniedziałek, śmigus-dyngus, święto lejka – to zabawa, którą wszyscy doskonałe znamy. Oblewać można było wszystkich i wszędzie. Zmoczone tego dnia panny miały większe szanse na zamążpójście. A jeśli któraś się obraziła – to nieprędko znalazła męża. Wykupić się można było od oblewania pisanką – stąd każda panna starała się, by jej kraszanka była najpiękniejsza. Woda miała zapewnić zdrowie, urodę i płodność.

Malowanie jajek - jajko w okresie wielkanocnym miało wartość magiczną i było symbolem słońca i życia. W dzisiejszych czasach barwne pisanki są tradycyjną potrawą wielkanocną i świetną dekoracją świątecznego stołu. W Wielkanoc należy podzielić się jajkiem i złożyć nawzajem życzenia. Ozdabianie jaj różni się w zależności od regionu Polski. Żeby uzyskać różny kolor jajek, gotuje się w specjalnym barwnym wywarze, sporządzonym tylko z naturalnych składników: kolor zielony z pędów młodego żyta; brązowy (rud) uzyskamy z łupin cebuli; czarny z kory dębu, olchy lub łupiny orzecha włoskiego; żółtozłocisty z kory młodej jabłoni lub kwiatu nagietka; fioletowy z płatków kwiatu ciemnej malwy; różowy z soku z buraka. Kolory pisanek miały symboliczne znaczenie. Żółty, zielony i różowy wyrażały radość ze zmartwychwstania, czerwony przypominał o cierpieniu Chrystusa, fioletowy i niebieski oznaczały żałobę wielkopostną.

Niedziela Palmowa - pierwszy dzień Wielkiego Tygodnia upamiętniający biblijne przybycie Chrystusa do Jerozolimy. Na pamiątkę tego wydarzenia wierni przynoszą na poranną mszę palmy do poświęcenia, a później uczestniczą w uroczystej procesji. Głównym atrybutem święta są palmy. Najczęściej spotyka się strome bukiety z gałązek wierzbowych z "kotkami", bukszpanem i suszonymi kwiatami, albo palmy wileńskie, które mają kształt pałek różnej wielkości i grubości, a sporządza się je z ułożonych w misterne wzory zasuszonych kwiatów małych i większych.

Pucheroki - pochodzi od słowa puer co oznacza chłopca. Jest to zwyczaj obchodzony w okolicach Krakowa w Niedzielę Palmową. Pucheroki wywodzą się z ówczesnych kwest żaków. W Niedzielę Palmową poprzebierani chłopcy odwiedzają domy, głosząc zabawne wierszowane oracje mówione gwarą, za które gospodynie nagradzają ich rozmaitymi smakołykami. Nie można pucheroków nie zauważyć, bo zakładają wysokie stożkowate czapki kolorowo przystrojone bibułą, i w odwrócone futrem na wierzch kożuchy, przepasane powrósłami na krzyż, w rękach mają koszyczki i laski do stukania. W domach dostają jajka lub inne podarunki.

Rezurekcja - uroczyste ogłoszenie tryumfu Zmartwychwstałego Chrystusa. Może mieć formę procesji rezurekcyjnej. Na początku procesji niesie się krzyż procesyjny, przyozdobiony czerwoną stułą, oraz figurę Zmartwychwstałego. Jeśli to możliwe, procesja wychodzi na zewnątrz i okrąża kościół raz lub trzy razy. Po powrocie procesji ustawia się krzyż i figurę obok ołtarza. Ksiądz intonuje hymn Te Deum (Ciebie, Boga, wysławiamy), który śpiewa się na stojąco. Rezurekcja to też osobna Msza św. w wielkanocny poranek.

Święconka - nazwa pokarmów święconych w Kościele katolickim i prawosławnym w Wielką Sobotę. Spożywamy je podczas wielkanocnego śniadania. W koszyczku powinny znaleźć się jajka - pisanki i kraszanki, baranek z ciasta lub masy cukrowej z chorągiewką z napisem Alleluja (symbol umęczonego Chrystusa). Jedną z ważniejszych rzeczy powinna być sól (ponieważ ma moc ochrony przed zepsuciem). Miejsce powinno znaleźć się także na chleb, wędlinę, chrzan, pieprz, ciasta świąteczne. Sam koszyczek przystraja się bukszpanem lub listkami barwinka, a na wierzch kładzie się białą koronkową serwetkę. Dawny zwyczaj na wsiach nakazywał, by po powrocie z kościoła obejść ze święconym dom trzy razy, zgodnie z ruchem wskazówek zegara – by wygnać z gospodarstwa złe moce.

Wielki Tydzień - święto w kościołach chrześcijańskich upamiętniające ostatnie dni Jezusa Chrystusa. Jest to również okres przygotowań do obchodów Święta Zmartwychwstania, największego święta chrześcijaństwa. Trwa od Niedzieli Palmowej do Wielkanocnej. Poniedziałek, wtorek i środa są tradycyjnie poświęcone porządkom i przyozdabianiu domów.

Zajączek - jeden z symboli Wielkanocy. W wielu kulturach, począwszy od starożytności, zając był symbolem odradzającej się przyrody, wiosny i płodności. W Niemczech i krajach anglosaskich pełni funkcję wielkanocnego św. Mikołaja. Do Polski też przyszedł zwyczaj obdarowywania słodkościami przez zająca.

Wyślij kurczaka i dowiedz się, skąd się biorą jaja.
www.wielkanocnykurczak.pl

Katarzyna Bogdańska, Wirtualna Polska