Msza inauguracyjna Leona XIV. Gesty i symbole związane z przejęciem władzy w Kościele

Leon XIV jest już papieżem. Msza inaugurująca jego pontyfikat nic mu nie dodaje do jego władzy, którą uzyskał w momencie wyboru. Nie jest to także uroczystość, która określałaby jakoś odmiennie jego status religijny, bo biskupem jest on od dawna, a papież to w istocie "tylko i aż" biskup Rzymu, następca pierwszego biskupa tego miasta, czyli św. Piotra. Miejsce papieża w Kościele nie jest więc związane z jakimiś szczególnymi święceniami (bo tych nie ma), ale z miejscem posługi, którego znaczenie wyznacza grób św. Piotra i związana z nim tradycja pierwszeństwa Kościoła rzymskiego.

Co zatem wydarzy się w czasie zaplanowanej na niedzielę 18 maja liturgii? To będzie oznaczone wieloma gestami (niekoniecznie bardzo starymi, bo akurat wiele z nich ostatnio się zmieniało, by lepiej wyrażać prawdę urzędu) oficjalne przejęcie władzy - w Kościele i w państwie watykańskim. I nic więcej.

Ten kluczowy element uroczystości jeszcze kilkadziesiąt lat temu (ostatni raz w czasie inauguracji, określanej wtedy mianem intronizacji Pawła VI) określała koronacja nowego papieża tiarą (potrójną koroną), która symbolizowała władzę papieską… Nad czym? I tu zaczynają się odmienne interpretacje.

Dla jednych chodziło o władzę papieża nad niebem, ziemią i czyśćcem, dla innych nad trzema częściami świata zamieszkanymi przez potomków synów Noego (Sema, Jafeta i Chama): Europą, Azją i Afryką, a dla jeszcze innych władzę kapłańską, władzę pasterską (lub też prorocką) i władzę nauczycielską (lub też królewską), którą sprawuje papież. I wreszcie byli też tacy, którzy mówili o władzy duchowej nad Kościołem, nad duszami pokutującymi za grzechy w czyśćcu i politycznej nad Państwem Kościelnym.

Ten symbol przejęcia władzy jednak zniknął, Paweł VI przekazał tiarę na cele charytatywne, a od czasów Jana Pawła I symbol koronacji został zastąpiony symbolem nałożenia paliusza. Paliusz to wełniany element stroju liturgicznego zrobiony z białej wełny, noszony na ornacie i ozdobiona krzyżami symbolizującymi rany Chrystusa. Ten element stroju ma symbolizować pasterską, a nie związaną z władzą służbę papieża jako biskupa miasta Rzymu.

Symbolika jest tu zatem odmienna: chodzi nie tyle o władzę (także doczesną), ile o duszpasterzowanie i służenie. Zaraz po nałożeniu paliusza jeden z kardynałów odmówi specjalną modlitwę za papieża, błagając Boga, by ten wspierał go w jego misji. A zarazem potem inny kardynał wręczy papieżowi pierścień św. Piotra, który jest symbolem relacji każdego biskupa Rzymu ze św. Piotrem.

Innym elementem, który symbolizuje władzę i pasterską służbę papieża jest następujący niemal od razu po nałożeniu paliusza i przyjęciu pierścienia św. Piotra, przysięga posłuszeństwa składana przez przedstawicieli Ludu Bożego papieżowi. To element zupełnie nowy, bo w czasie poprzednich uroczystości inauguracyjnych przysięgę taką składali kardynałowie, a nie Lud Boży. Tym razem będzie inaczej.

Zanim jednak dokonają się wszystkie te gesty, papież wejdzie do pustej bazyliki św. Piotra, by w towarzystwie patriarchów i zwierzchników katolickich Kościołów wschodnich modlić się przy konfesji św. Piotra (nad - jak wierzą katolicy - grobem pierwszego papieża). Ta modlitwa symbolizuje z jednej strony szczególny związek papieża ze św. Piotrem, a z drugiej jedność obrządków i tradycji w Kościele.

Gdy modlitwa ta dobiegnie końca, Leon XIV, już w otoczeniu biskupów arcybiskupów, kardynałów i patriarchów, przejdzie w procesji na Plac Świętego Piotra, gdzie sprawowana będzie liturgia. Kanon mszy będzie odprawiony po łacinie, dwa pierwsze czytania będą po angielsku i hiszpańsku, psalm zaśpiewany będzie po włosku, a Ewangelia odśpiewana będzie dwukrotnie po łacinie i po grecku. I wreszcie modlitwa wiernych odmawiana będzie po portugalsku, francusku, arabsku, polsku i chińsku. Wszystko po to, by zamanifestować jedność w różnorodności Kościoła.

Istotnym elementem będzie także homilia, którą wygłosi papież. To - niezmiennie - jest przemówienie programowe. Jan Paweł II apelował w trakcie swojej inauguracji, by wszyscy "otworzyli drzwi Chrystusowi. "Nie bójcie się, otwórzcie, otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi. Dla Jego zbawczej władzy otwórzcie granice państw, systemów ekonomicznych i politycznych, szerokie dziedziny kultury, cywilizacji, rozwoju! Nie bójcie się! Chrystus wie, co nosi w swoim wnętrzu człowiek. On jeden to wie!" - mówił papież z Polski.

Papież Franciszek w swojej homilii inauguracyjnej wskazywał, że władza oznacza służbę. "Nigdy nie zapominajmy, że prawdziwą władzą jest służba i że także papież, by sprawować władzę, musi coraz bardziej pełnić tę posługę, która ma swój świetlisty szczyt na krzyżu, musi spoglądać na pokorną, konkretną, pełną wiary posługę św. Józefa i tak jak on otwierać ramiona, aby objąć opieką cały Lud Boży oraz przyjąć z miłością i czułością całą ludzkość, zwłaszcza najuboższych, najsłabszych, najmniejszych, tych, których św. Mateusz opisuje w sądzie ostatecznym z miłości: głodnych, spragnionych, przybyszów, nagich, chorych, w więzieniu. Tylko ten, kto służy z miłością, potrafi otoczyć opieką!" - zaznaczał papież. A zarazem potem dodawał, że jako papież wezwany jest do opieki. "Opieka nad całym stworzeniem, opieka nad każdą osobą, zwłaszcza najuboższą, opieka nad nami samymi: to właśnie jest posługa, do której powołany jest Biskup Rzymu" - mówił.

Inauguracyjna homilia Benedykta XVI była inna, bowiem ten papież zaznaczył, że on swój program już przedstawił, więc zamiast tego skomentuje kilka z symboli ważnych dla papiestwa. Jednak i w tym odmiennym słowie nie zabrakło elementów programowych. Ale może najmocniejszym elementem tego wystąpienia był apel o modlitwę. "Drodzy przyjaciele — w tej chwili mogę powiedzieć jedynie: módlcie się za mnie, abym nauczył się bardziej miłować Pana. Módlcie się za mnie, abym się nauczył bardziej miłować Jego trzodę — ciebie, Kościele święty, każdego z was z osobna i wszystkich razem. Módlcie się za mnie, abym nie uciekał z obawy przed wilkami. Módlmy się nawzajem za siebie, aby Pan nas niósł, a my, byśmy nauczyli się nieść jedni drugich" - prosił Benedykt XVI.

Jaka będzie homilia Leona XIV - tego jeszcze nie wiemy, ale z pewnością będzie ona wskazywała, w jakim kierunku będzie zmierzał ten pontyfikat. Coś już o tym oczywiście z pierwszych wystąpień wiemy, ale teraz dowiemy się o wiele więcej.

Dla Wirtualnej Polski Tomasz P. Terlikowski

Tomasz P. Terlikowski, doktor filozofii, publicysta RMF FM, felietonista "Plusa Minusa", autor podcastu "Wciąż tak myślę". Autor kilkudziesięciu książek, w tym "Wygasanie. Zmierzch mojego Kościoła", "To ja Judasz. Biografia Apostoła", "Arcybiskup. Kim jest Marek Jędraszewski".