Na tym statku nie ma miejsca na słabość. Cały pokład zapełniają ambicja i ciężka praca. Zapomina się o niewygodach rejsu. Nie upomina o swoje. Przed oczami jest tylko cel. Port, do którego trzeba dopłynąć za wszelką cenę. Oni wiedzą, jak. Wiedzą, komu powinni za to podziękować. Albo kogo przekląć.
Przed Anią leży sterta dokumentów. Jest już w pracy nastą godzinę. Dochodzi szósta rano, ale Ania nie zmrużyła w nocy oka. W biurze jest sama. Za moment w drzwiach wejściowych zaczną pojawiać się jej współpracownicy. Zbiera rzeczy i wychodzi. Do domu wraca tylko po to, żeby wziąć szybki prysznic. Na dziesiątą musi znowu stawić się w firmie.
Nie mogę nie dowieźć - myśli Ania. I wie, że nie upomni się o pieniądze za spędzoną w pracy noc. W końcu sama zgodziła się na to, by wziąć na siebie dodatkową robotę. Robi to regularnie.
Ania jest super zaangażowanym, ambitnym pracownikiem. Musi działać bez zarzutów i osiągać postawione cele. Poświęca się swojej pracy w stu procentach. Myślisz - perfekcja? Tak myśli też pracodawca. Ania jednak nigdy nie określi się tym mianem.
Ania jest Dorosłym Dzieckiem Alkoholika.
Alkoholizm chociaż jednego z rodziców ma tak silny wpływ na dziecko, że osobom wychowanym w rodzinach z problemem alkoholowym nadano miano Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA).
Dziecko wzrastające w rodzinie z problemem alkoholowym wchodzi w różne role. To wynik przyjmowania określonych postaw wobec zagrożeń, jakie dostarcza życie z osobą uzależnioną. Psycholog, prof. Maria Ryś, wyodrębnia cztery role DDA - Bohatera Rodzinnego, Kozła Ofiarnego, Zagubione Dziecko i Maskotkę.
Rodzinny Bohater dba o prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Wyręcza rodzeństwo, przejmuje ich obowiązki. W końcu jest "głową rodziny". Ta odpowiedzialna rola sprawia, że Rodzinny Bohater stara się być zawsze silny. Nie potrafi odpoczywać. Nie jest też zadowolony ze swoich osiągnięć.
Kozioł Ofiarny czuje się okaleczony. Jest pełen złości, co okazuje przez zachowanie - idzie na wagary, sam sięga po alkohol. Później rodzina odreagowuje złe emocje na nim, chociaż problem wcale nie leży po jego stronie.
Zagubione Dziecko izoluje się. Preferuje samotność. Ucieka w swój świat - zabawek, książek, internetu. Trzyma dystans i nie mówi o swoich potrzebach. Nie upomina się też o swoje prawa.
Maskotka to miła i ciepła osoba. Żartami łagodzi atmosferę, chociaż tak naprawdę nie jest jej wcale do śmiechu. Ponieważ świetnie radzi sobie w ten sposób z rozładowaniem pewnych napięć, jest narażona na wykorzystanie.
W psychice Dorosłych Dzieci Alkoholików utrwala się sposób reagowania i postępowania z dzieciństwa, który pomagał wtedy przetrwać. Jest tak silnie zakorzeniony, że w dorosłym życiu jego elementy wciąż są stosowane. Skutki dorastania w rodzinie z problemem alkoholowym przenoszą się nie tylko na życie prywatne, ale też zawodowe DDA.
Ania łączy w sobie cechy Rodzinnego Bohatera, Zagubionego Dziecka i Maskotki.
- Dla pracodawcy, DDA, mówiąc żartem i ironicznie, to najbardziej wymarzony pracownik - mówi w rozmowie z WP prof. Maria Ryś.
Pracodawca: pracowity
Pracownik: niszczące nadgodziny
- Bardzo często DDA jest osobą pracowitą i ambitną, z własnej woli zostającą po godzinach. Wykonuje dodatkowe prace bez dodatkowego wynagrodzenia. Często to osoba, która rezygnuje z odpoczynku, pracuje nawet w czasie urlopu. Taki pracownik jest więc kimś niezwykle wygodnym dla pracodawcy - mówi prof. Ryś.
Psycholog podkreśla, że w wielu przypadkach dla DDA jest to ucieczka przed samotnością. - Praca, zwłaszcza intensywna, pozwala zagłuszyć to uczucie, nie myśleć o problemach. Stąd zdarza się, że DDA stają się pracoholikami. Ponieważ nie potrafią wypoczywać, często doprowadzają się do wyczerpania - dodaje.
Ania przyznaje, że wielokrotnie zostawała w pracy po godzinach. - Bywało, że wychodziłam około 6 rano, by wziąć prysznic i na 10 znowu stawić się w biurze - mówi WP. - Bardzo to się na mnie odbijało. Z czasem nauczyłam się odbierać ten czas. Ale taka umiejętność stawiania granic pojawiła się po latach - wyznaje.
Pytana, czy ucieka od czegoś w pracę, zaprzecza.
Pracodawca: samozaparty perfekcjonista
Pracownik: biorę na siebie dużo i wciąż mi mało
- W pracy DDA postrzegana jest jako "zawsze dzielna osoba". To perfekcjonista - twierdzi psycholog.
Postawa "zawsze dzielnej osoby", sprawia jednak, że DDA nie daje sobie prawa do przeżywania momentów słabości. - Ten perfekcjonizm w jakimś stopniu może pomagać w budowaniu poczucia własnej wartości. Jednakże w takiej sytuacji każde potknięcie może prowadzić do załamania się, do obniżenia nastroju - mówi prof. Ryś.
Ania nigdy nie nazwałaby siebie perfekcjonistką. Ale przyznaje, że postawa "zawsze dzielnej osoby" nie jest jej obca. - Regularnie mam takie sytuacje, kiedy zaciskam zęby i mówię - dam radę, nie mogę pokazać słabości. Natomiast wychodzę z założenia, że muszę robić rzeczy, które uważam za trudne i obciążające, bo tylko wtedy się rozwinę - wyjaśnia.
Co, jeśli zdarzy się potknięcie? - Dzisiaj spokojnie jestem w stanie to przepracować. Ale kiedyś zaburzyłoby to poczucie mojej wartości i kazało poważnie wątpić we własne kompetencje - wyznaje Ania.
Pracodawca: ten pracownik odnosi sukcesy, jest wartościowy
Pracownik: jestem niewystarczająco dobry
DDA jest odbierane przez pracodawcę i współpracowników jako człowiek sukcesu. - Słyszy wtedy "tobie to się w życiu poszczęściło" - mówi psycholog.
DDA cechuje często ostra samokrytyka, która zdaniem prof. Ryś jest zazwyczaj nieadekwatna do rzeczywistości. - Nawet jeśli DDA jest osobą podziwianą przez innych, sama tak się nie ocenia. DDA mają poważne trudności w odczuwaniu zadowolenia z siebie, nawet w przypadku jednoznacznych sukcesów - tłumaczy.
- Bardzo często miałam poczucie, że jestem niewystarczająco dobra - wyznaje Ania. I dodaje: śmieszne jest to, że w sumie zawsze wiedziałam, że sobie ze wszystkim poradzę, co nie przeszkadzało mi jednak negatywnie myśleć o swoich możliwościach.
Ania przejmuje na siebie odpowiedzialność za wszelkie porażki. - Nie potrafię też czuć się współtwórczynią sukcesów - wyznaje.
Pracodawca: lojalny
Pracownik: uczciwość za wszelką cenę
- DDA jest postrzegana jako osoba lojalna wobec pracodawcy. Metaforycznie rzecz ujmując są to osoby, które cierpią na tak zwaną kapitanozę. Kapitan schodzi z okrętu ostatni. DDA cechuje trwanie w trudnej sytuacji "do końca" - mówi psycholog.
- DDA godzi się na złe traktowanie, często trwa w środowisku, z którego dawno powinno się odejść ze względu na nieuczciwe układy. Co więcej, DDA nie tylko godzi się na to, ale też często występuje z niekorzystnymi dla siebie propozycjami rozwiązań - twierdzi prof. Ryś.
Ania przyznaje, że zawsze stawiała się w pozycji kapitana. Nawet nie pełniąc funkcji zarządczych. Nigdy nie mogła "zejść z pokładu" jako pierwsza. Ania mówi też, że ma wobec firmy mniejsze oczekiwania, niż inni pracownicy. - System benefitów czy udogodnień jest dla mnie zaskoczeniem - wyznaje Ania.
- Najgorsze dla mnie, co może być, to zostać posądzoną o oszustwo, malwersacje, ściemnianie. Nawet jak jestem chora, a może to wyglądać jak umyślne wolne, to stanę na głowie, żeby nie wyglądało to podejrzanie. Nawet, jeśli czuję się tak fatalnie, że trudno mi w ogóle funkcjonować - wyjawia.
Ania regularnie proponowała niekorzystne dla niej rozwiązania tylko dlatego, że chciała pozostać uczciwym pracownikiem w oczach pracodawcy. - Przykład? Rezygnowałam z urlopu w dogodnym dla mnie czasie - wyznaje.
Pracodawca: bezkonfliktowy
Pracownik: nie mogę powiedzieć "nie"
- DDA jest bezkonfliktowy. Zazwyczaj osoba, która jest DDA, jest w pracy bardzo lubiana: zawsze można ją prosić o zamianę, zastępstwo. Często także wykonuje za innych ich obowiązki - mówi prof. Ryś. To wygodne zarówno dla pracodawcy, jak i współpracowników DDA.
- DDA po prostu boi się konfliktów i unika ich, bo konflikt kojarzy się z brakiem miłości - dodaje profesor.
- Unikam konfliktów jak ognia - potwierdza Ania. - Jestem osobą łagodzącą sytuację. Często rezygnowałam z siebie, tylko po to, by nie było konfliktów. Dziś wiem, że konfliktem można zarządzić, niekoniecznie być jego uczestnikiem - wyznaje.
Dość powszechną dla Ani sytuacją było też przejmowanie obowiązków od innych pracowników. - Z czasem ludzie nauczyli się to wykorzystywać - przyznaje.
- Staram się, jak mogę, stępić stronę emocjonalną w pracy - wyznaje jeszcze Ania.
Ania jest Dorosłym Dzieckiem Alkoholika. Jest pracownikiem. Jest kapitanem. Takich niedostrzeganych kapitanów jest wielu. Ilu jest razem z tobą na okręcie?
Skala problemu DDA w Polsce nie została zbadana. Brakuje statystyk na ten temat. Stowarzyszenie OD-DO, zajmujące się m.in. pracą terapeutyczną z DDA szacuje, że 60 proc. dorosłych osób w Polsce może być Dorosłym Dzieckiem Alkoholika.
Imię bohaterki zostało zmienione.