Korzyści mogą przekroczyć 50 mld zł rocznie. Czy Polskę zaleje fala renowacji budynków?

Przymus wykonania kosztownych modernizacji pod groźbą wysokich kar, zakaz korzystania z kotłów gazowych, masowe wywłaszczanie właścicieli nieruchomości za niespełnianie standardów energetycznych – to tylko część mitów, która zrodziła się wokół dyrektywy budynkowej.

Eksperci z Instytutu Reform i stowarzyszenia Fala Renowacji przekonują, że ta bazująca na strachu kampania dezinformacyjna przesłania fakty. Czyli to, że dyrektywa ws. charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) stwarza ogromne możliwości. To m.in. ochrona przed rosnącymi cenami paliw kopalnych i uzależnienia od ich importu, niższe rachunki za prąd i ogrzewanie oraz zdecydowanie czystsze powietrze.

Unijne państwa mają dużą dowolność w tym, jak będą realizować założenia dyrektywy. Każde z nich musi jednak przedstawić Krajowy Plan Renowacji Budynków.

Rząd Polski pod koniec 2024 r. opublikował wstępny projekt dokumentu. Wynika z niego, że co roku ok. 200 tys. domów jednorodzinnych, 13 tys. budynków wielorodzinnych i 16 tys. budynków użyteczności publicznej powinno zostać poddanych termomodernizacji. Przekłada się to odpowiednio na ok 2-3 proc. tempa renowacji. Szacowane nakłady inwestycyjne wynoszą ok. 550 mld zł do 2035 r.

To ogromne pieniądze. Ale i – jak przekonują eksperci – tylko jedna strona medalu.

"Ponad 80 proc. budynków, w których obecnie mieszkamy i pracujemy, będzie nam służyć również w połowie XXI wieku. Od tego, jak skutecznie uda się nam zwiększyć skalę i jakość inwestycji w modernizację energetyczną budynków, zależy nasze zdrowie, jakość życia, stan portfela oraz odporność na kryzysy na kilkadziesiąt lat do przodu" stwierdza Instytut Reform w raporcie "Polska fala renowacji – korzyści dla Polski do 2035 r.".

Zobacz także: Efektywność energetyczna w firmach

"Sprostanie temu wyzwaniu będzie jednak bardzo trudne, jeżeli wszystkie zaangażowane strony będą skupiały się tylko na początkowym wysiłku inwestycyjnym i nie będą świadome pełnego potencjału korzyści z inwestycji" – czytamy dalej. Więc o jakie konkretnie korzyści chodzi?

W raporcie oszacowano, że nakłady inwestycyjne związane z wdrażaniem w życie zapisów EPBD wynoszą 36,6 mld zł roczne. Osiągane co roku korzyści są jednak znacznie wyższe.

Z raportu wynika, że dzięki fali renowacji koszty ogrzewania spadną o ponad 40 mld zł rocznie (32 mld w gospodarstwach domowych i 8,5 mld w budynkach publicznych). Z kolei o ok 10 mld zmaleją wydatki na oświetlenie – (2 mld w budynkach mieszkalnych i 8 mld w budynkach niemieszkalnych).

W grę wchodzi jednak wiele korzyści, które nie są już tak łatwe do przeliczenia. - Korzyści z poprawy efektywności energetycznej nie wolno sprowadzać tylko do oszczędności energii i niższych rachunków. Należy je rozpatrywać w wielu wymiarach - bezpieczeństwa energetycznego, gospodarczym, środowiskowym, zdrowotnym i społecznym. Konia z rzędem temu, kto potrafiłby to wycenić w Excelu - komentuje Jan Ruszkowski, dyrektor zarządzający stowarzyszenia Fala Renowacji.

Jedną z takich trudnych do wyliczenia korzyści jest zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego. Dzięki fali renowacji o blisko 40 proc. można ograniczyć zużycia energii na potrzeby ogrzewania, wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody. Doprowadzi ona również do zmniejszenia importu węgla kamiennego o niemal połowę oraz importu gazu ziemnego o prawie jedną czwartą.

Skorzystają na tym zwłaszcza osoby mieszkające w "wampirach energetycznych", czyli starych i nieocieplonych budynkach zużywających (i marnujących) ogromne ilości energii. Dziś w Polsce istnieje 1,3 mln takich "wampirów". Gdy zostaną zmodernizowane, roczne koszty ogrzewania w spadną w nich z 16,3 do 6,6 tys. zł.

Czytaj także: Przełomowa decyzja. "Kredyty węglowe" stają się faktem

Zużywające mniej energii i pozbywające się paliw kopalnych budynki to również czystsze powietrze. Przeprowadzenie wymaganych inwestycji pomoże zmniejszyć emisję rakotwórczego benzo(a)pirenu o blisko połowę, a emisję pyłu PM2,5 o jedną czwartą. "Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, to ich mniejsze stężenie w powietrzu, a w konsekwencji poprawa zdrowia i wydłużenie statystycznego czasu życia" – wyjaśniono w raporcie.

Z kolei gospodarka może zyskać 94 tys. nowe miejsca pracy, a modernizacje budynków oznacza większy popyt na m.in. pompy ciepła, okna, drzwi i materiały izolacyjne. We wszystkich tych sektorach polskie przedsiębiorstwa odgrywają znaczącą rolę.

- Przeciętne polskie mieszkanie ma 44 lata, a ponad milion z nich ma już ponad 100 lat. Problemem jednak nie jest ich wiek, tylko stan techniczny, podobnie jak w przypadku budynków użyteczności publicznej i obiektów przemysłowych. Dziś 70 proc. polskich budynków wymaga termomodernizacji - wyjaśnia Agnieszka Stawiarska, ekspertka Fali Renowacji związana z firmą Rockwool (zajmuje się m.in. sprzedażą materiałów izolacyjnych).

Stawiarska zwraca uwagę, że niewielka część społeczeństwa będzie mogła mieszkać, pracować i odpoczywać w coraz nowszych budynkach. - Powszechna renowacja nie jest kwestią dyskusji i wyboru. To imperatyw, abyśmy mogli bezpiecznie i zdrowo żyć - przekonuje.

Czytaj także: Napędzają kryzys klimatyczny. Wielkie koncerny coraz częściej pozywane

Twórcy raportu zdają sobie jednak sprawę, że ze względu na skalę potrzeb finansowych niezbędne jest połączenie publicznego wsparcia ze środkami prywatnymi. "Dlatego kluczowe jest, aby wszystkie istniejące oraz dopiero tworzone mechanizmy wsparcia finansowego były starannie analizowane pod kątem ich skuteczności" – podkreślają w dokumencie.

Według nich masowa poprawa stanu jakości budynków w Polsce powinna być jednak "ambitnym celem, wokół którego budowany jest szeroki konsensus społeczny". Za przykład podają dyskusję wokół budowy pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce.

"Pomimo szacunkowych nakładów inwestycyjnych na poziomie niemal 200 mld zł, istnieje szerokie poparcie dla tego projektu w oparciu o dostrzegane przez społeczeństwo i decydentów długofalowe zyski: uniknięcie wzrostu zależności od importu paliw kopalnych, dostęp do dużej ilości czystej energii czy modernizację technologiczną krajowej energetyki" - piszą twócy raportu.

"Podobnie EPBD wymaga dużych nakładów na termomodernizację budynków i poprawę ich efektywności energetycznej, lecz w zamian oferuje m.in. niższe rachunki za energię, lepszą jakość życia i większą odporność na kryzysy energetyczne" – podsumowują twórcy raportu.

Dyrektywę EPBD przyjęto w 2024 r. Zgodnie z ustalonym harmonogramem, państwa członkowskie mają przełożyć ją na odpowiednie regulacje już w 2026 r.

Zakres regulacji opisanych w dyrektywie budynkowej jest szeroki i wymaga od Polski przyjęcia szeregu nowych przepisów. Część z nich została już wprowadzona, na niektóre nadal czekamy. Na poziomie strategicznym najbardziej oczekiwany jest wspomniany Krajowy Plan Renowacji Budynków, który określa tempo i kamienie milowe wdrażania postanowień dyrektywy budynkowej. Polska powinna przesłać ten dokument do Brukseli do końca 2026 r. Na poziomie przepisów prawa czeka nas też m.in. nowelizacja ustawy o charakterystyce energetycznej budynków.

To jednak rządy państw decydują o tempie i szczegółowych rozwiązaniach wdrożeniowych. "Nie ma mowy o nakładaniu kar na gospodarstwa domowe ani o wywłaszczaniu właścicieli nieruchomości. Co więcej, dyrektywa wspomina o konieczności zapewnienia przez państwo wsparcia finansowego oraz doradztwa technicznego" – zaznaczają twórcy raportu.

Szymon Bujalski dla Wirtualnej Polski