Jak chronić przyrodę z pomocą Funduszy Europejskich?

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody od 1963 roku regularnie aktualizuje Czerwoną Księgę Gatunków Zagrożonych. Wynika z niej przykry fakt – postępujące zmiany środowiska i działalność gospodarcza zagrażają coraz większej liczbie gatunków. W 2023 roku spośród 150 tysięcy zbadanych gatunków 42 tysiące uważano za zagrożone wyginięciem z powodu działalności człowieka – szczególnie połowów, polowań oraz zagospodarowania terenów naturalnych.

Jednym ze sposobów, by skutecznie chronić cenne gatunki roślin i zwierząt jest wyznaczanie specjalnych obszarów chronionych. W Polsce są to m.in. parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej dołączyły do nich obszary Natura 2000, wyznaczone dwoma dyrektywami – ptasią oraz siedliskową.

W rozszerzaniu obszarów chronionych i powstawaniu nowych pomaga program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027. Dofinansowanie można otrzymać na Opracowanie dokumentów planistycznych dla obszarów chronionych. Nabór wniosków o środki europejskie wystartował 29 marca 2024 r. i zakończy się 28 czerwca 2024 r. Wnioski składać mogą Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, parki narodowe oraz urzędy morskie. Pula przewidziana na ten cel wynosi 160 mln złotych. Szczegóły można znaleźć na stronie naboru.

Gatunki chronimy na różne sposoby. I tak, np. ochrona in-situ przebiega w miejscu, gdzie żyją określone rośliny czy zwierzęta. Ochrona ex-situ polega zaś na reprodukcji gatunków w warunkach sztucznych (w ogrodach botanicznych czy zoologicznych) i przywracaniu ich do naturalnego środowiska. Może też polegać na przechowywaniu nasion lub tkanek w bankach genów. Na oba rodzaje działań ochronnych program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 przewiduje wsparcie. Nabór wniosków o dofinansowanie pod nazwą Ochrona in‐situ lub ex‐situ zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych rozpoczął się 29 lutego 2024 r., a zakończy się 29 maja 2024 r. Katalog możliwych projektów obejmie wiele działań dotyczących ochrony in-situ, ex-situ oraz monitorowania gatunków. Dodatkowo wspierane będą też działania służące uzupełnianiu wiedzy oraz edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na projekty przeznaczono 200 mln złotych. Wnioski mogą składać: Generalna i Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska, Lasy Państwowe, urzędy morskie, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz partnerstwa. Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie konkursu.

Dla dobrej jakości środowiska naturalnego kluczowe znaczenie ma różnorodność biologiczna. Należy dbać między innymi o to, by dany gatunek mógł swobodnie się przemieszczać i rozmnażać. Przerywanie korytarzy migracyjnych ogranicza możliwość wymiany genów, powoduje utrwalanie mutacji i może wpływać na ryzyko wyginięcia gatunku.

Różnorodność biologiczną złożoną z gatunków rodzimych powinniśmy chronić także przed tzw. inwazyjnymi gatunkami obcymi. Gatunki te zagrażają im, np. polując na nie, zjadając jaja, a w przypadku roślin zagłuszając je. Gatunki obce działają agresywnie, wypierają rodzime gatunki z naturalnego środowiska, np. zabierając pokarm czy zakwaszając glebę. W świecie roślin najbardziej znanym gatunkiem inwazyjnym, wprowadzonym w Polsce latach w 50. XX wieku, był pochodzący z Kaukazu, Barszcz Sosnowskiego. Roślina ta, nadal jest spotykana dość często przy drogach czy na polach. Jest silnie trująca, dlatego została objęta prawnym ograniczeniem uprawy, rozmnażania i sprzedaży na terenie Polski i Unii Europejskiej.

W zwalczaniu inwazyjnych gatunków obcych pomogą pieniądze pochodzące z naboru w programie Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027, który rozpoczął się 30 kwietnia i potrwa do 28 czerwca 2024 r. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska może liczyć na wsparcie różnych działań, które pomogą zwalczać i izolować gatunki inwazyjne.

Równie ważna jak bezpośrednia ochrona gatunków zagrożonych wyginięciem jest też edukacja na temat konieczności podejmowania takich działań. O sposobach ochrony przyrody i roli ekosystemów warto uczyć się nie tylko z książek w szkole. Coraz więcej parków narodowych organizuje lekcje i wystawy u siebie. Na tworzenie bazy edukacyjnej parki narodowe mogą pozyskiwać środki z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027. Wnioski w ramach tego programu w naborze pod hasłem Bazy edukacyjne w parkach narodowych można składać do końca roku. Na takie działania przeznaczono 200 mln złotych. Informacje można znaleźć na stronie.

Europejskie instytucje mają wiele powodów, aby wspierać ochronę przyrody. Różnorodność biologiczna przynosi korzyści dla samej natury, zachowania siedlisk, żyzności gleb czy neutralności klimatycznej. Ogólne ramy polityki ochrony przyrody UE tworzą dyrektywy (np. wodna, siedliskowa) oraz plany i programy (np. Strategia na rzecz Bioróżnorodności 2030). Poprzez nie Unia stara się wprowadzać zasady zrównoważonego rozwoju. Działania w kraju są z nimi powiązane nie tylko prawnymi przepisami, ale przez realny zastrzyk środków finansowych. Fundusze Europejskie wsparły, poprzez Program Infrastruktura i Środowisko, np. polskie parki narodowe w rozwoju bazy ośrodków edukacyjnych i obszary Natura 2000, zwiększając ochronę siedlisk i gatunków terenów nieleśnych zależnych od wód. Przyczyniły się do tworzenia systemu informatycznego Banku Danych o Zasobach Przyrodniczych.

Warto podejmować inicjatywy na rzecz ochrony przyrody i sięgać w tym celu po środki europejskie w czasie najbliższych naborów. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 – to program krajowy, który pomaga nam chronić środowisko naturalne. Instytucją Wdrażającą go w zakresie ochrony przyrody jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Więcej informacji o poszczególnych naborach, w tym broszury informacyjne, regulaminy naborów, wzory wniosków znajdziemy pod powyższymi linkami i na stronie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej www.nfosigw.gov.pl. Informacja o programie Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 jest dostępna na: www.feniks.gov.pl