3 wielkie mocarstwa rywalizują dziś o jeden punkt na mapie

W lipcu i sierpniu 2024 r. lód Oceanu Arktycznego ustąpił pod naporem stali trzech ciężkich lodołamaczy: Xuelong 2, Ji Di i Zhong Shan Da Xue Ji Di. Trzy statki przećwiczyły niezakłócone przejście przez Ocean Arktyczny, praktycznie, ale przede wszystkim symbolicznie: Chiny, do których należą jednostki, dały jasno do zrozumienia, są obecne w Arktyce i pozostaną tam na dłużej. Wiadomość została usłyszana: "Arktyka staje się chińska" – tak brzmiał nagłówek depeszy rosyjskiej państwowej agencji informacyjnej RIA Novosti w październiku 2024 roku.

Chiny od dawna są zaangażowane w Arktyce, mówi Michael Paul, ekspert ds. bezpieczeństwa morskiego w berlińskim think tanku Nauka i Polityka (SWP) i autor kilku badań na temat geostrategicznego znaczenia Arktyki i chińskiej obecności w tym regionie. – Chiny były bardzo aktywne w regionie od początku XXI wieku, szczególnie na Islandii. Ale wtedy Pekin spotkał się z niechętną postawą Danii i USA – wyjaśnia. Według eksperta oba te kraje obawiały się wzrostu chińskich wpływów. – Od tamtego czasu Pekin skierował swoją uwagę ku innym państwom w regionie, zwłaszcza Rosji. Ta jednak jest osłabiona przez inwazje na Ukrainę – i teraz w coraz większym stopniu odgrywa rolę mniejszego partnera Chin w Arktyce – ocenia Paul.

Zaangażowanie zarówno Chin, jak i innych państw regionu w Arktyce jest mocno związane ze zmianami klimatu, które tam są szczególnie mocno odczuwalne. W 2024 r. globalna średnia roczna temperatura była o około 1,5 stopnia Celsjusza wyższa niż w okresie przedindustrialnym. Jednak według Instytutu Badań Polarnych i Morskich im. Alfreda Wegenera region arktyczny ociepla się cztery razy szybciej niż reszta planety. W rezultacie arktyczna pokrywa lodowa topnieje coraz szybciej.

Jeśli, zgodnie z obecnymi przewidywaniami, w miesiącach letnich między 2030 a 2040 rokiem lód w dużej mierze ustąpi, prawdopodobnie powstaną tam trzy nowe szlaki żeglugowe prowadzące z Pacyfiku na Atlantyk, co pozwoli na skrócenie obecnych tras, w niektórych przypadkach znacznie.

Jedna z tych tras, tak zwane Przejście Północno-Wschodnie w pobliżu rosyjskiego lądu, jest już rozwijana przez Chiny i Rosję jako szlak handlowy i surowcowy. – W szczególności dotyczy to transportu gazu z Półwyspu Jamalskiego w zachodniej Syberii do Chin – mówi politolog Klaus-Peter Saalbach z Uniwersytetu w Osnabrueck, autor studium na temat geostrategicznego znaczenia Arktyki. Przejście to jest jednak obecnie dość mało uczęszczane. Obecnie pływa nim tylko kilkadziesiąt statków rocznie.

Jeszcze trudniejsze do pokonania jest Przejście Północno-Zachodnie u wybrzeży Kanady. Uważa się je za znacznie trudniejsze w nawigacji niż Przejście Północno-Wschodnie. – Służby naukowe Kongresu USA wątpią, czy szlak ten będzie kiedykolwiek opłacalny komercyjnie – mówi Saalbach. Może on także stwarzać wyzwanie polityczne dla Rosji i Chin. – Przebiega przez obszary, które Kanada uważa za swoje wody terytorialne i zastrzega sobie prawo do regulowania tam żeglugi – wyjaśnia Saalbach.

Ze względu na szybko topniejący lód można przewidzieć, że tak zwana transpolarna droga morska zostanie otwarta w miesiącach letnich. Przebiega ona przez środek morza i dlatego jest łatwiejsza w nawigacji. Jednocześnie jest to najkrótsza droga przez morze. – Islandia, na przykład, mogłaby odegrać rolę portu przeładunkowego na tej trasie – wskazuje ekspert. – Chiny zbudowały już ogromną ambasadę na Islandii, co wskazuje, że będą tam silnie obecne. Islandia ze swojej strony nawiązuje kontakty z UE, ale także z Rosją i Chinami.

Prezydent USA Donald Trump chciałby, aby USA uzyskały kontrolę nad Grenlandią. To projekt jeszcze z czasów jego poprzedniej kadencji, który zresztą jest zgodny z ogólną polityką USA od zakończenia II wojny światowej.

W rzeczywistości współpraca Chin i Rosji nad rozwojem Północnego Szlaku Morskiego oznacza, że oba te państwa kontrolują, kto będzie w przyszłości korzystać ze szlaku arktycznego, mówi Michael Paul. – Jest zatem zrozumiałe, że Trump może reagować tu bardzo alergicznie. To samo dotyczy Kanału Panamskiego, którego dwa porty przy wejściu i wyjściu były kontrolowane przez chińskie firmy. Zostały one jednak sprzedane amerykańskiemu konsorcjum. Również Japonia i Korea Południowa chcą w przyszłości korzystać z Północnego Szlaku Morskiego bez konieczności podporządkowania się rosyjskiemu lub chińskiemu reżimowi – mówi Paul.

Jednocześnie topniejący lód ułatwia wydobycie ogromnych zasobów mineralnych w regionie. W 2008 roku amerykańska agencja naukowo-badawcza US Geological Survey (USGS) oszacowała, że około 30 procent nieodkrytych światowych rezerw gazu ziemnego i 13 procent nieodkrytych rezerw ropy naftowej znajduje się w Arktyce.

Grenlandia posiada znaczne złoża metali ziem rzadkich, które są niezbędne do produkcji zaawansowanych technologicznie produktów, takich jak smartfony, silniki elektryczne i baterie. W Arktyce występują również metale, diamenty, węgiel i uran. – Wszystko to nasila rywalizację o ten region – mówi Saalbach.

Jednak wydobycie tych złóż wiąże się ze znacznymi trudnościami, wskazuje z kolei Michael Paul. – Wydobycie odbywać się będzie w ekstremalnych warunkach klimatycznych i wymaga logistyki, która obecnie praktycznie nie istnieje. Na Grenlandii niektóre złoża okazały się nie być tak opłacalne, jak pierwotnie zakładano – dodaje. Ponadto, spór o prawa do użytkowania niektórych obszarów Arktyki nie został jeszcze rozwiązany.

Arktyka ma również duże znaczenie militarne. Ponieważ jest to najkrótsza odległość między Rosją a Ameryką Północną, pociski rakietowe przeleciałyby również nad tym obszarem w przypadku rosyjskiego ataku. W bazie lotniczej Thule, przemianowanej prawie dwa lata temu na bazę kosmiczną Pituffik, Stany Zjednoczone mają system wczesnego ostrzegania przed możliwymi atakami rakietowymi z Rosji lub innych obszarów. Służy ona również jako stacja zaopatrzenia i tankowania dla samolotów USA i NATO.

Również Chiny coraz mocniej zaznaczają tam swoja obecność militarną. Już w 2015 r. pięć chińskich okrętów wojennych przekroczyło wody USA w strefie dwunastu mil od Alaski, a okręty wojenne rozmieszczone przez Pekin były tam wielokrotnie obecne od 2021 roku. W 2022 r. Stany Zjednoczone zarejestrowały flotę rosyjskich i chińskich okrętów w obszarze oddalonym o prawie 160 kilometrów od wyspy Kiska, która należy do Alaski. Był wśród nich niszczyciel rakietowy typu 055 Nanchang, który może być uzbrojony w 112 pocisków manewrujących lub hipersonicznych pocisków przeciwokrętowych. – Ameryka Północna nie jest już sanktuarium – pisze Michael Paul w swoim opracowaniu.

źródło: Deutsche Welle

Czytaj też:

"Brak szacunku". Kontrowersje po wizycie JD Vance na Grenlandii

Kolejna afera w Białym Domu. Hegseth z żoną na tajnym spotkaniu