Chemiczne Noble w ostatnich latach
Metateza, oczyszczania się komórek ze zbędnych białek czy kanały wodne w komórkach - to tylko niektóre odkrycia nagrodzone Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii. Oto lista laureatów z ostatnich lat.
Zobacz galerię:
Giganci umysłu - Nagrody Nobla 2006
2005 - Taniec odbijany dwóch cząsteczek chemicznych - w taki obrazowy sposób komisja noblowska określiła reakcję metatezy, nagrodzoną ubiegłorocznym Noblem. Reakcja ta polega na wzajemnej wymianie grup atomów między dwiema cząsteczkami. 75-letni Francuz Yves Chauvin z Institut Francais du Petrole przedstawił wyniki swoich badań w 1971 r. 63-letni Robert H. Grubbs z California Institute of Technology i 60-letni Richard R. Schrock z Massachusetts Institute of Technology dokonali swoich odkryć na początku lat 90. Cała trójka podzieliła się po równo nagrodą 10 mln koron szwedzkich.
Obecnie metateza jest powszechnie używana w przemyśle chemicznym, głównie przy syntezie leków i tworzyw sztucznych. Dzięki badaniom noblistów można przeprowadzać reakcje chemiczne w niższych temperaturach i przy mniejszym ciśnieniu w porównaniu z innymi metodami, co zmniejsza ich koszty i zagrożenie awarią a odpady są mniej szkodliwe.
2004 - Za badania procesów oczyszczania się komórek ze zbędnych białek, w którym bierze udział białko ubikwityna Aaron Ciechanover, Avram Hershko i Irwin Rose otrzymali Nagrodę Nobla z chemii.
W uzasadnieniu werdyktu Akademia Noblowska napisała: "Białka są budulcem wszystkich żywych organizmów: roślin, zwierząt i ludzi. W ciągu kilku ostatnich dekad biochemia poczyniła znaczne postępy w wyjaśnianiu procesów produkcji różnych białek w komórkach. Niewielu badaczy było zainteresowanych badaniem procesów przeciwnych - degradacji białek. Aaron Ciechanover, Avram Hershko i Irwin Rose poszli pod prąd i na początku lat 80. odkryli jeden z najważniejszych cyklicznych procesów komórkowych - kontrolowanej degradacji białek".
2003 - Amerykanie Peter Agre - za odkrycie kanałów wodnych w komórkach - i Roderick MacKinnon - za poznanie struktury i działania kanałów jonowych w błonach komórkowych. Odkrycia te pozwoliły zrozumieć, w jaki sposób np. nerki odzyskują wodę z moczu pierwotnego oraz jak powstają i są przekazywane sygnały elektryczne w naszych neuronach. Pozwala to na lepsze zrozumienie mechanizmu wielu chorób, np. nerek, serca, mięśni i układu nerwowego.
2002 - Amerykanin John B. Fenn, Japończyk Koichi Tanaka oraz Szwajcar Kurt Wuethrich za badania nad makrocząsteczkami biologicznymi oraz rozwój metod spektrometrii. Zrewolucjonizowali oni metody analizy dużych cząsteczek biologicznych, takich jak na przykład białka.
Umożliwiło to szczegółową analizę struktury tych molekuł, a co za tym idzie lepsze zrozumienie procesów życiowych komórek. Dzięki ich badaniom można tworzyć modele białek i dopasowywać do nich odpowiednie leki, a także szybciej diagnozować i leczyć niektóre choroby.
2001 - William S. Knowles (USA), Ryoji Noyori (Japonia) oraz K. Barry Sharpless (USA). Ich badania znalazły zastosowanie przede wszystkim w przemyśle farmaceutycznym w produkcji leków. Amerykanin William S. Knowles i Japończyk Ryoji Noyori zostali nagrodzeni Noblem za prace nad asymetryczną katalizą reakcji uwodorowania, Amerykanin K. Barry Sharpless za asymetryczną katalizę reakcji utleniania.
Laureaci stworzyli całkiem nową dziedzinę badawczą, dzięki której możliwe jest syntetyzowanie cząsteczek o zupełnie nowych właściwościach. Obecnie wyniki ich podstawowych badań znalazły szerokie zastosowanie w syntezie na skalę przemysłową produktów farmaceutycznych takich, jak antybiotyki, środki przeciwzapalne i leki nasercowe.
2000 - Alan J. Heeger (USA), Alan G. MacDiarmid (USA) i Hideki Shirakawa (Japonia). Zostali nagrodzeni za odkrycie polimerów przewodzących prąd (np. poliacetylenu i polipirolu) i ich badania. Materiały takie mają potencjalne zastosowanie jako przewodniki lżejsze i o wiele tańsze niż te wykonywane dziś z metali.
1999 - Ahmed H. Zewail (Egipt). Uhonorowano go za badania nad stanami przejściowymi reakcji chemicznych przy użyciu spektroskopii femtosekundowej. Oznacza to obserwowanie ruchów atomów w cząsteczkach w świetle niezwykle krótkich błysków lasera. Do obserwacji tych używa się kamery, rejestrującej obraz w ciągu jednej femtosekundy (jedna dziesiąta sekundy do 14 potęgi).
1998 - Walter Kohn (USA) i John A. Pople (W. Brytania). Zostali wyróżnieni za osiągnięcia w dziedzinie chemii kwantowej. Kohn otrzymał nagrodę za rozwój funkcjonalnej teorii gęstości, Pople za opracowanie metod obliczeniowych w chemii kwantowej.
1997 - Paul D. Boyer (USA), John E. Walker (W. Brytania) za wyjaśnienie mechanizmu enzymatycznego syntezy kwasu adenozynotrifosforowego (ATP)
, będącego chemicznym nośnikiem energii we komórkach wszystkich organizmów żywych, Jens C. Skou (Dania) - za odkrycie pierwszego enzymu zapewniającego równowagę jonową w komórce.
1996 - Robert F. Curl Jr. (USA), Richard E. Smalley (USA), Harold W. Kroto (W. Brytania) - nagrodzeni zostali za odkrycie kolejnej postaci węgla, czyli fullerenów.