CBOS: tylko jedna piąta Polaków dobrze ocenia funkcjonowanie sądów

Podstawowe zarzuty - wysuwane pod adresem polskiego sądownictwa, zarówno wśród tych, którzy mieli w ostatnich latach kontakt z sądami, jak i tych, którzy nie wykazują takich doświadczeń - są podobne. Narzekania dotyczą przede wszystkim przewlekłości postępowań sądowych, skomplikowanych procedur, korupcji wśród sędziów, orzekania zbyt niskich kar za przestępstwa, wygórowanych kosztów postępowań, notorycznych opóźnień rozpraw, przedwczesnego wydawania wyroków oraz niewydolnego przepływu informacji pomiędzy sądami.

Zdaniem aż połowy badanych (51%) większość zwykłych ludzi w Polsce często nie przestrzega prawa. O tym, że Polacy zazwyczaj postępują zgodnie z literą prawa, przekonanych jest 44% ankietowanych, zaś nieliczni (5%) nie mają w tej kwestii wyrobionej opinii.

Co drugi dorosły Polak (50%) sądzi, że obecnie w Polsce istotniejsze jest bardziej zdecydowane działanie w kierunku respektowania istniejącego prawa niż zmiana obowiązujących przepisów. Opinię, że problemem jest raczej złe prawo niż sposób jego egzekwowania wyraża dwóch na pięciu badanych (40%), natomiast co czternasty (7%) uważa, że zmiany są konieczne zarówno w jednym, jak i w drugim wymiarze.

Nieskuteczność w egzekwowaniu prawa to - zdaniem większości Polaków (57%) - problem, który zintensyfikował się w ostatnich latach. Jedynie co piąty badany (21%) uważa, że obecnie w Polsce prawo jest bardziej rygorystycznie egzekwowane niż kilka lat temu. Zbliżony odsetek respondentów (22%) nie ma w tej kwestii wyrobionej opinii.

Ponad trzy czwarte ogółu ankietowanych (76%) twierdzi, że kary dla łamiących prawo są w Polsce zbyt łagodne. Przeciwną opinię wyraża jedynie co szesnasty badany (6%). W opinii sporej części respondentów (14%) obowiązujące kary często są nieadekwatne do popełnianych przestępstw – w jednych przypadkach zbyt łagodne, w innych zbyt surowe.

Zaostrzenia kar za przestępstwa domagają się przede wszystkim osoby najczęściej praktykujące religijnie (93% wskazań) oraz zatrudnione w sektorze usług (93%), a ponadto robotnicy wykwalifikowani (84%), pracownicy administracyjno-biurowi (83%), osoby o dochodach per capita od 751 do 1000 zł (83%), mieszkańcy wsi (81%), badani w wieku od 35 do 44 lat (81%), częściej kobiety niż mężczyźni (80% wobec 71%).

W ostatnich pięciu latach ponad jedna piąta badanych (22%) miała osobisty kontakt z sądem, natomiast nieco mniejszy odsetek (18%) przyznaje, że doświadczenia takie mieli ich bliscy. Zdecydowana większość respondentów (64%) nie deklaruje ani bezpośrednich, ani też pośrednich kontaktów z sądownictwem.

Sprawy, które najczęściej stanowiły powód kontaktów Polaków z sądami, dotyczyły przede wszystkim kwestii majątkowych. Były to m.in. sprawy spadkowe, związane z dochodzeniem prawa do własności, zwrotu mienia, a także uregulowań prawnych dotyczących nieruchomości itp. (łącznie 32% wskazań).

Zadowolenie z działalności sądu stosunkowo najczęściej wyrażają osoby, które kontaktowały się z nim w sprawach dotyczących praw majątkowych (56% zadowolonych i 41% niezadowolonych), natomiast najgorzej działalność sądu oceniana jest przez tych, którzy mieli z nim styczność w związku ze sprawami z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych i prawa gospodarczego (43% zadowolonych i 54% niezadowolonych), z zakresu prawa karnego i wykroczeń (37% zadowolonych i 56% niezadowolonych), a zwłaszcza przez tych, którzy odmówili odpowiedzi na pytanie o powód kontaktu z sądem (37% zadowolonych i 63% niezadowolonych).

We wszystkich grupach społeczno-demograficznych podstawowe źródło wiedzy na temat polskiego sądownictwa stanowią media, przy czym stosunkowo najczęściej swoje poglądy na polskie sądy i sędziów na bazie doniesień medialnych kształtują rolnicy (76% wskazań), robotnicy niewykwalifikowani (76%), renciści (69%) oraz uczniowie i studenci (67%), a ponadto badani w wieku 55–64 lata (69%), praktykujący religijnie kilka razy w tygodniu (69%) oraz uzyskujący najniższe dochody per capita (67%).

Czynnikiem różnicującym stosunek do sędziów jest ich wiek. Opinie w tym względzie, jak się okazuje, są dość mocno podzielone. Minimalnie lepiej postrzegani są młodsi sędziowie, którzy zdobyli wykształcenie po 1989 roku (32%), niż starsi, bardziej doświadczeni (29%). Tylko jedna piąta badanych twierdzi, że w ogólnej ocenie pracy sędziów ich wiek pozostaje bez znaczenia (20%). Podobny odsetek ankietowanych (19%) nie ma zdania na ten temat.

Mocno podzielone są również opinie na temat niezawisłości sędziowskiej, stanowiącej konstytucyjną zasadę wymiaru sprawiedliwości. Jedynie czterech na stu badanych sądzi, że sędziowie w Polsce orzekając wyroki nie podlegają żadnym naciskom z zewnątrz. Niespełna jedna piąta ankietowanych (18%) nie ma co prawda takiej pewności, jednak twierdzi, że sytuacja taka ma miejsce w przypadku zdecydowanej większości orzeczeń. Ponad dwie piąte respondentów (44%) ma natomiast mieszane odczucia w tym względzie – twierdzą oni, że z niezawisłością sędziów różnie bywa. Więcej niż co piąty dorosły Polak (łącznie 22%) nie wierzy w niezawisłość sędziów, sugerując, że orzekane przez nich wyroki zazwyczaj (19%) lub zawsze (3%) nie są niezależne.

Ogólne oceny funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce są na ogół negatywne (61% wskazań), w tym co siódmy badany (13%) twierdzi, że system ten działa zdecydowanie źle. Tylko nieco ponad jedna czwarta respondentów (łącznie 28%) wystawia mu ocenę pozytywną, przy czym jedynie nieliczni (1%) uważają, że wymiar sprawiedliwości działa zdecydowanie dobrze.

Działalność wymiaru sprawiedliwości oceniana jest dziś zdecydowanie gorzej niż ponad pięć lat temu. Od kwietnia 2007 roku odsetek negatywnych opinii wzrósł aż o 20 punktów procentowych (z 41% do 61%), natomiast liczba badanych zadowolonych z funkcjonowania tej sfery działalności państwa zmniejszyła się z 46% do 28%. Jednak mimo istotnych spadków obecne oceny są ciągle lepsze niż odnotowane w październiku 2005 roku.

Negatywne opinie na temat sądownictwa w Polsce sprawiają, że w kontekście międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości zaufanie do orzecznictwa sądów krajowych jest wyraźnie ograniczone. I tak blisko trzy czwarte badanych (72%) deklaruje większe zaufanie do wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, jedynie co siódmy badany (14%) bardziej ufa sądom polskim, zaś nieliczni (6%) mają w tej kwestii zróżnicowane opinie – w zależności od sprawy, jakiej dotyczy orzecznictwo.

Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” przeprowadzono w dniach 30 listopada – 6 grudnia 2012 roku na liczącej 1135 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. Realizacja badania nastąpiła przed szeroko dyskutowanym orzeczeniem wyroku w sprawie doktora Mirosława G.