70. rocznica powstania Narodowych Sił Zbrojnych

Utworzenie Narodowych Sił Zbrojnych miało miejsce 20 września 1942 r. na mocy rozkazu płk Ignacego Oziewicza "Czesława", pierwszego komendanta głównego formacji. Organizacjami, które ją tworzyły były: Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy, część Narodowej Organizacji Wojskowej, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny, Narodowa Konspiracja Niepodległości, Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa, Zbrojne Pogotowie Narodu, Zakon Odrodzenia Polski i Legion Unii Narodów Słowiańskich, jak również część członków Bojowej Organizacji "Wschód", Korpusu Obrońców Polski, Konfederacji Zbrojnej, Polskiej Organizacji Zbrojnej, Organizacji Wojskowej "Wilki", Związku Kobiet Czynu, Polskich Wojsk Unijnych, Młodego Nurtu i Załogi Partyzantów Wojskowych, a także niektórzy żołnierze Armii Krajowej.

Organem kierującym NSZ została Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna. Narodowe Siły Zbrojne pragnęły objąć swoim działaniem tereny Polski sprzed 1939 r., a także rejony zamieszkałe przez Polaków znajdujące się przed wojną na terytorium niemieckim. Na tych obszarach utworzono sześć inspektoratów, podzielonych na 17 okręgów.

Tak główny cel walki NSZ streszczał w rozkazie ogólnym nr 3 ze stycznia 1944 r. ówczesny komendant główny płk Tadeusz Kurcyusz "Żegota". "Wobec przekroczenia przez wojska sowieckie granicy Polski, Rząd Polski w Londynie oraz społeczeństwo polskie w Kraju wyrażają swą niezłomną wolę przywrócenia niepodległości całego terytorium polskiego do granicy na Wschodzie sprzed roku 1939, ustalonej za obustronną zgodą traktatem ryskim (...)Jedna jest dla nas Polska prawdziwie Niepodległa i Wielka, zdolna zapewnić pokój sobie i innym narodom Europy Środkowej i dać wszystkim Polakom ziemię lub warsztat pracy. - Jest nią Polska od granicy traktatu ryskiego na wschodzie, po Odrę i Nysę Łużycką na Zachodzie (...) Narodowe Siły Zbrojne walczyć będą o przywrócenie Polsce wszystkich Jej ziem wschodnich" - czytamy w piśmie.

NSZ pragnął walczyć przeciwko Niemcom, jak i ZSRR, uznając Sowietów za największe zagrożenie. "ZSRR, równocześnie z głoszonymi roszczeniami do połowy ziem polskich, prowadzi w Kraju przez swe agentury PPR i Armię Ludową, komunistyczną akcję dywersyjno-rewolucyjną wymierzoną przeciw ustrojowi i całości Państwa Polskiego" - podkreślił w przytoczonym rozkazie "Żegota". Jego formacja pragnęła oprzeć odrodzoną Rzeczpospolitą na wierze i wartościach katolickich oraz m.in. własności prywatnej.

Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych nie zostało pozytywnie przyjęte przez władze AK, które dążyły do konsolidacji sił podziemia. Zainicjowano jednak dialog na temat wspólnych działań bojowych. Początkowo wobec braku zgody NSZ na podległość względem Armii Krajowej, rozmowy zerwano, a nową formację skrytykowano. Po kilku miesiącach jednak dyskusje wznowiono i w marcu 1944 r. zatwierdzono dokument scaleniowy głoszący, że oddziały NSZ stają się częścią formacji partyzantki AK, a płk Kurcyusz zostaje pełnomocnikiem ds. scalenia NSZ. Po jego śmierci jednak w Narodowych Siłach Zbrojnych nastąpił rozłam. Powstało podległe Armii Krajowej NSZ-AK i odrębne NSZ-ZJ. Podział ten został potępiony przez polskich przywódców.

W międzyczasie w związku z aktywizacją partyzantki komunistycznej część formacji NSZ rozpoczęła jej zwalczanie, a w sytuacji wkraczania w głąb kraju oddziałów sowieckich, powstał plan przemieszczenia się jednostek Narodowych Sił Zbrojnych w rejony kontrolowane przez zachodnich sojuszników. Władze NSZ krytykowały też ideę Powstania Warszawskiego, jednak w obliczu jego rozpoczęcia, podjęły wspólną walkę w jednostkami AK.

Pod koniec 1944 r. przeważająca część formacji NSZ podporządkowała się Narodowej Organizacji Wojskowej tworząc Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, które organizowało akcje partyzanckie przeciwko NKWD i UB, a także jednostkom UPA. Ostatnie oddziały NZW zwalczane przez władze komunistyczne prowadziły działania do połowy lat 50.