3 maja - kalendarium historyczne
3 maja 1791 - Uchwalenie Konstytucji 3 maja
Była pierwszą nowoczesną konstytucją w Europie i drugą na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych. Regulowała zasady funkcjonowania władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów. 3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił ustawę rządową, zwaną później Konstytucją 3 maja. Dokument ten stał się symbolem tradycji niepodległościowych państwa polskiego.
Postanowienia ustawy zasadniczej ustanawiały trójpodział władzy oraz znosiły wolną elekcję i zasadę liberum veto. Próby przeprowadzenia reform zawartych w ustawie rządowej zostały zniweczone już w połowie 1792 roku przez Konfederację Targowicką oraz wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej. Po utracie niepodległości w 1795 roku, przez 123 lata rozbiorów, Konstytucja była symbolem dążeń narodu, dokumentem przypominający o walce o niepodległość. Później do Ustawy odwoływali się też twórcy konstytucji polskich w 20. wieku. W 1791 roku dzień 3 maja został uznany za święto Konstytucji 3 maja. Po drugiej wojnie światowej władze komunistyczne zastąpiły je obchodami święta 1 Maja, a w 1951 roku - zdelegalizowały. Po zmianie ustroju, od kwietnia 1990 roku, święto 3 Maja jest świętem narodowym.
Prace nad Konstytucją z 1791 roku prowadził król Stanisław August wspólnie z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem. Konstytucja częściowo ograniczyła wpływy magnaterii na elekcję, Senat oraz zarządzanie krajem. Mieszczanie zyskali prawo do nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji. Ustawa wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty, a także stawiała chłopów pod ochroną państwa, dzięki temu złagodzono niektóre nadużycia pańszczyzny.
Poprzez wprowadzenie jednolitego rządu, skarbu i wojska została zniesiona odrębność pomiędzy Koroną i Litwą. Katolicyzm uznano za religię panującą, przy zachowaniu tolerancji innych wyznań, uznanych przez państwo. Wprowadzono trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm o dwuletniej kadencji. Zmniejszono rolę Senatu. Zniesiono zasadę liberum veto, czyli możliwość blokowania uchwał przez pojedynczych posłów. Decyzje Sejmu miały zapadać zwykłą większością głosów. Władzę wykonawczą Konstytucja przyznawała królowi oraz radzie, tzw. Straży Praw, w której skład wchodził prymas oraz pięciu ministrów mianowanych przez króla: policji, pieczęci (czyli spraw wewnętrznych), interesów zagranicznych, wojny i skarbu. Król otrzymał prawo nominacji biskupów i senatorów, a w czasie wojny miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskami.
Konstytucja 3 maja miała wyprzeć istniejącą anarchię, popieraną przez część krajowych magnatów, na rzecz monarchii konstytucyjnej. Zniesiona została wolna elekcja. Postanowiono, że po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron będzie dziedziczony, a nowa dynastia będzie wybierana przez szlachtę, wyłącznie w wypadku bezdzietnej śmierci króla. Konstytucja zapowiadała także reformę sądownictwa.
3 maja 1815 - Utworzenie Królestwa Polskiego podległego Rosji
W myśl postanowień Kongresu Wiedeńskiego, utworzono Królestwo Polskie, podległe Rosji, a z Krakowa i jego okolic utworzono Wolne Miasto Kraków, podległe trzem mocarstwom zaborczym - Prusom, Austrii i Rosji.
3 maja 1952 - Pierwsza audycja Radia Wolna Europa
3 maja 1952 roku rozpoczęła działalność polska rozgłośnia Radia Wolna Europa. Z ośrodka w Monachium do słuchaczy w Polsce popłynęły pierwsze takty mazurka "Witaj majowa jutrzenko". Ponad 40 lat radio to było źródłem obiektywnych informacji o kraju i świecie. Polakom żyjącym w systemie komunistycznym za słuchanie RWE groziła nawet kara więzienia. Mimo to, stacji słuchano po kryjomu w domach, stosując zasady konspiracji, w której mieliśmy długą tradycję.
*Przeczytaj też:
Skazany na śmierć za słuchanie radia. Mord sądowy Stefana Półrula
Zamachy służb bezpieczeństwa na pracowników Radia Wolna Europa *
Rozgłośnia działała do 1994 roku, zlikwidowano ją kilka lat po demokratycznych przemianach w Polsce, uznając, że odegrała już swoją historyczną rolę.
Głównym zadaniem polskiej sekcji RWE była walka z propagandą i indoktrynacją komunistyczną, ukazywanie prawdy historycznej i dostarczanie informacji. RWE nadawało między innymi relacje pułkownika Józefa Światły, zbiegłego na Zachód funkcjonariusza UB, który ujawniał kulisy działania PZPR i ministerstwa bezpieczeństwa publicznego. W audycjach mówiono także o losach Polaków przetrzymywanych w obozach w Związku Radzieckim, o protestach robotniczych w kraju, czy o zbrodni katyńskiej, która przez ponad pół wieku była zakłamywana przez komunistyczne władze. RWE nadawała też audycje kulturalne, religijne, prezentowano twórczość pisarzy emigracyjnych oraz wspomnienia żołnierzy, którzy nie mogli wrócić do kraju.
Władze zagłuszały "wrogą rozgłośnię". Za słuchanie Wolnej Europy oraz innych, jak je nazywano - "imperialistycznych radiostacji" - BBC czy Głosu Ameryki, w PRL skazano wiele osób. Były oskarżane o wrogą propagandę, czyli tak zwane "szeptanki". O znaczeniu RWE może świadczyć fakt, że przy każdych rokowaniach radziecko-amerykańskich elementem przetargowym było żądanie likwidacji rozgłośni.
Pierwszym dyrektorem polskiej sekcji RWE był nieżyjący już, Jan Nowak-Jeziorański. Legendarny "kurier z Warszawy", pisarz i polityk, emisariusz Armii Krajowej i rządu w Londynie, kierował Rozgłośnią Polską RWE przez blisko 25 lat.
Z Rozgłośnią Polską RWE współpracowali znani pisarze, publicyści i działacze emigracyjni między innymi, Stanisław Barańczak, Marian Hemar, Gustaw Herling-Grudziński, Marian Kukiel, Jan Lechoń, Leopold Tyrmand, Tomas Venclova, Kazimierz Wierzyński, Szymon Wiesenthal. Pomimo szykan ze strony władz komunistycznych, wiele osób mieszkających w Polsce utrzymywało kontakty z RWE, przekazując materiały zza "żelaznej kurtyny", jak Danuta Bańkowska, Władysław Bartoszewski, Ewa Dreżepolska i Józef Szaniawski. Dyrektorami Rozgłośni Polskiej RWE byli kolejno: Jan Nowak-Jeziorański (1952-1976), Zygmunt Michałowski (1976-1982), Zdzisław Najder (1982-1987), Marek Łatyński (1987-1989) i Piotr Mroczyk (1989-1994).
Po 1989 roku zmieniła się funkcja i znaczenie Sekcji Polskiej RWE. W latach 1990-1994 rozgłośnia prowadziła oficjalną działalność w Warszawie. 30 czerwca 1994 roku w Poznaniu odbyło się uroczyste zakończenie jej działalności z udziałem pracowników i władz RWE, władz Polski i ambasadora Stanów Zjednoczonych. W 2001 roku zakończono przekazywanie nagrań polskiej sekcji RWE Archiwom Państwowym.
Od 1994 roku istnieje "Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego". Jego celem jest kultywowanie tradycji związanych z Rozgłośnią RWE i jej 42-letnią działalnością, propagowanie w Polsce tradycji dziennikarstwa wolnego, niepodległego i demokratycznego, a także działanie na rzecz przestrzegania zasad kodeksu etyki dziennikarskiej.
