Smoleńscy adiutanci

A kto inny wobec polityki, jaką od lat prowadzi minister Sikorski, mógłby tę wizytę organizować? Pozostaje pytanie, czy Sikorski zdawał sobie sprawę, że promując takich ludzi, może doprowadzić do tego, że podejmą oni działania przeciw prezydentowi, czy też po prostu zachował się nonszalancko, nieświadomie zostawiając im wolną rękę. Trzeba bowiem pamiętać, że Sikorski po tym, jak obraził się na PiS i cały obóz patriotyczny, zaczął podejmować wiele decyzji z przekory, na złość. Sporo jego działań wynika z czystej złośliwości lub z chęci neofickiego przypodobania się PO. W latach 90. Sikorski prezentował się przecież jako polityk proatlantycki, proamerykański, dopiero gdy jego sympatia nie została odwzajemniona, stał się politykiem antyamerykańskim; wtedy też zaczął kolegować się z politykami i urzędnikami, których do tej pory tępił jako wywodzących się z obozu komunistycznego. Jakąś ewolucję Sikorskiego w tym kierunku, i pierwsze takie dziwne znajomości, można było zauważyć już wtedy, gdy był ministrem obrony
w rządzie Prawa i Sprawiedliwości.

Chodzi mi m.in. o przyjaźń z byłym szefem WSI gen. Markiem Dukaczewskim, który był bardzo częstym gościem w jego gabinecie. Zdarzało się, że późną nocą Sikorski dzwonił do mnie i oddawał słuchawkę Dukaczewskiemu. Chciał, żebym jako wiceminister odpowiedział generałowi na interesujące go pytania.

Nie mogę zdradzać szczegółów. Powiem tylko, że chodziło o bezpieczeństwo państwa. Taka zażyłość z Dukaczewskim była jedną z głównych przyczyn zwolnienia Sikorskiego z Ministerstwa Obrony Narodowej. Sikorski otaczał się wtedy ludźmi starego układu, którzy – zdaniem m.in. prezydenta Lecha Kaczyńskiego – powinni być zastępowani kadrami wykształconymi po 1989 r. Sikorski tego nie chciał robić. Kolejny etap tej ewolucji Sikorskiego to MSZ. Sikorski zaczął wtedy umieszczać w sekretariacie, w gabinecie dyrektora generalnego, w departamencie kadr ludzi całkowicie mu oddanych; wielu z nich pochodziło z MON, w tym oficerowie. Takie podejście wynikało też częściowo z jego charakteru. Sikorskiemu spodobało się bowiem, że jego polecenia były traktowane jak rozkaz. Zaczął przenosić ten zwyczaj do MSZ, zapominając, że w tym resorcie – jakkolwiek istnieje hierarchia – wiele decyzji uciera się w rozmowach i w porozumieniu z dyrektorami departamentów, mającymi bardziej szczegółową wiedzę w wybranych tematach. Tymczasem
Sikorski dobierał sobie ludzi całkowicie uległych, o charakterze adiutantów. Ekipa, która zaczynała z nim pracę w 2007 r., została szybko odsunięta: osoby te albo wyjechały na placówki, albo tak jak ja zerwały z nim kontakt. Pozostali tylko ci, którzy całkowicie mu się podporządkowali.

Jakie czynniki zagrały w przypadku ściągnięcia do MSZ dwa miesiące przed katastrofą smoleńską Tomasza Turowskiego, byłego komunistycznego szpiega? Czy Radosław Sikorski mógł nie znać jego przeszłości?

Nie potrafię tego wytłumaczyć. Sikorski powinien znać życiorys Turowskiego. Był ministrem obrony, podlegały mu służby wojskowe, potem został ministrem spraw zagranicznych, współpracował ze służbami cywilnymi. Powtórzę: Sikorski powinien wiedzieć, kim jest Turowski.

Powinien.

Ta sprawa ma dwa wymiary. Po pierwsze: wytworzył się rodzaj kasty, grupy ludzi trzymających się razem i wzajemnie się popierających. Można to zrozumieć: w podobny sposób współpracują i wspierają się znajomi, którzy kończyli te same szkoły lub wywodzą się z tych samych miast. Ale jest też druga kwestia, istotniejsza – wykształcenie w Związku Sowieckim tak zmieniło mentalność niektórych dyplomatów, że uważają oni, iż najważniejsze jest ułożenie dobrych stosunków z Rosją. W rezultacie ludzie ci nie mają żadnej sympatii dla tzw. polityki jagiellońskiej, czyli wspierania ambicji integracyjnych takich krajów jak Ukraina, Gruzja czy Mołdawia. Zakładają, że są to kraje albo sztuczne, albo niewarte niezależnego funkcjonowania. Zdaniem większości absolwentów sowieckich uczelni, bezpośrednio rozmawiać należy tylko z Rosją; inni to rezuny, bisurmany, wybryki historii – takie właśnie określenia słyszałem z ust ludzi wywodzących się z tego środowiska. Dyplomaci po MGIMO to grupa Polaków wielko-Rusów, którzy studiując w
Rosji, zachłysnęli się potęgą tego państwa. Edukacja w latach 80. na sowieckich uczelniach przygotowywała ich do zupełnie innej polityki: do wielkiej rewolucji proletariackiej w Trzecim Świecie. Rozumiem, że można było ich wykorzystać jeszcze na początku lat 90., np. ze względu na znajomość egzotycznych języków (MGIMO miało przecież takie specjalizacje, których u nas wtedy nie było), ale opieranie dyplomacji w 2012 r. na ludziach dawnego układu jest nie do pojęcia.

To aspekt, którego nie należy bagatelizować. Część ludzi z tego środowiska jest związana z Rosją także przez koneksje rodzinne, wielu z nich ma np. żony Rosjanki.

Sikorski filozofię Bratkiewicza przejął i wprowadził w życie. Uznał, że nie ma sensu wspierać Ukrainy i Gruzji. Oceny Bratkiewicza dotyczące Rosji stały się podstawą myślenia Sikorskiego zapewne dlatego, że bezpośrednie dogadywanie się z Moskwą i pomijanie w rozmowach z nią spraw drażliwych jest lepiej odbierane na Zachodzie, np. w Niemczech.

Nie, to nie jest standardem. Takie rozmowy powinny toczyć się w gabinetach MSZ bądź innej instytucji, np. Kancelarii Prezydenta lub Premiera. Oczywiście spotkanie tego typu może zakończyć się lub rozpocząć kurtuazyjnie w restauracji, ale jest to dopuszczalne jedynie jako zwieńczenie lub wstęp do oficjalnych rozmów. Natomiast to, co zrobił Arabski, to ewenement.

Jeśli chodzi o ludzi, którzy zaczynali pracę w MSZ jeszcze w PRL, to większość z nich miała jakieś związki ze służbami. Niektórzy pisali tylko jakieś analizy z placówek, inni zaś wykonywali bezpośrednie zadania, szczególnie ci, którzy pracowali w organizacjach międzynarodowych. Część tych raportów trafiała oczywiście do Rosjan. Zatrzymanie wielu z nich w resorcie wynikało z faktu, że przez lata obowiązywała koncepcja śp. Bronisława Geremka – patronował temu jeszcze Michnik – koncepcja historycznego kompromisu, który miał zmierzać do przemieszania elit solidarnościowych i postkomunistycznych. Poza tym wielu politykom wywodzącym się z antykomunistycznej opozycji imponowała rutyna starych dyplomatów, wojskowych oraz urzędników. Wygodniej było ich mieć pod ręką, niż mozolnie budować nowe kadry. Tak było i w MSZ, i w MON.

MSZ stał się już niemal pokoleniową instytucją – gdy starzy esbecy i wychowankowie MGIMO odchodzą na emerytury, zastępują ich na stanowiskach dzieci, które w domach odebrały odpowiednie prorosyjskie wychowanie. Jak duża jest skala tego zjawiska?

Spora. Dzieci ambasadorów, dzieci wiceministrów, wysokich urzędników państwowych trafiają najczęściej na placówki zagraniczne, tam łatwiej je ukryć. Wcześniej bywały próby wpuszczenia do MSZ świeżej krwi poprzez wprowadzenie do resortu większej liczby absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej albo zorganizowanie Akademii Dyplomatycznej, ale nie zakończyło się to sukcesem. Na jednej z ostatnich sejmowych komisji spraw zagranicznych poprosiłem resort o przedstawienie posłom wykazu rodzin zatrudnionych w MSZ.

Jest to jeden z wielu przykładów sympatii, jaką od kilku lat Radosław Sikorski obdarza tego typu ludzi.

Sikorski, obejmując stanowisko szefa MSZ, zaprzestał przestrzegania jakichkolwiek norm i standardów. Wszelkiego rodzaju konkursy na stanowiska, wyjazdy zagraniczne są fasadowe. Komisja konkursowa jest złożona z pracowników resortowych, którzy doskonale wiedzą, jakie są sympatie i preferencje ministra. Nawet jeśli zdarzy się, że w związku z brakiem innych kandydatów wygra osoba, która nie pasuje ministrowi, to taki konkurs jest anulowany, a stanowisko jest zawieszane, aby po pół roku je odwiesić i rozpisać nowy konkurs albo nawet przydzielić kogoś na zasadzie „pełniącego obowiązki” i w ten sposób obejść całą procedurę.

Dwojaki. Na pewno prowadzą swoją politykę, zbieżną z wyznaczonymi im zadaniami – i nie jest to nic dziwnego, tak się dzieje wszędzie. Natomiast od kilku lat, od początku premierostwa Tuska, mamy niestety do czynienia z traktowaniem służb specjalnych jako policji politycznej. ABW wydaje np. poświadczenia bezpieczeństwa, czyli certyfikaty dopuszczenia do tajemnicy państwowej, i w wielu przypadkach jest to traktowane jako instrukcja polityczna. Było tak w moim przypadku. Po wywiadzie, jakiego w sierpniu 2008 r. udzieliłem „Newsweekowi”, ABW otrzymała rozkaz, aby odebrać mi certyfikat. Przez rok prowadzono śledztwo, nie doszukano się, abym cokolwiek ujawnił, nie postawiono żadnego zarzutu. Ale postanowiono się zemścić i certyfikat odebrano. Taka po prostu była wola ministra spraw zagranicznych i samego premiera.

(...)

Pełna wersja artykułu w najbliższym numerze tygodnika „Gazeta Polska”.