Po zgłoszeniu – jak wygląda pomoc dla dzieci i rodzin w sytuacji podejrzenia wykorzystania seksualnego?
Droga, którą przechodzi dziecko od momentu pojawienia się podejrzenia wykorzystania seksualnego aż do rozpoczęcia terapii, jest złożonym procesem składającym się z wielu etapów, z których każdy ma odmienny cel i charakter. Pierwszym krokiem jest złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa we właściwej miejscowo Prokuraturze Rejonowej. Wraz z tym działaniem rozpoczyna się ścieżka karna, w ramach której Prokuratura i Policja prowadzą postępowanie przygotowawcze, obejmujące przesłuchania osoby podejrzanej, świadków oraz gromadzenie wszelkich dostępnych dowodów.
Jednym z kluczowych elementów tego etapu jest przesłuchanie dziecka z udziałem biegłego psychologa, które odbywa się w przyjaznym pokoju przesłuchań. Czynność tę prowadzi sędzia wraz z biegłym, a pozostałe osoby – takie jak prokurator, pełnomocnicy stron i protokolant – przebywają w sąsiednim pomieszczeniu, skąd za pomocą narzędzi teleinformatycznych mogą obserwować przebieg przesłuchania oraz zadawać pytania za pośrednictwem sędziego. Taki sposób organizacji ma na celu ograniczenie liczby osób w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem, co zmniejsza stres i ryzyko dodatkowego obciążenia emocjonalnego. Przesłuchanie jest rejestrowane cyfrowo, a jego założeniem jest jednorazowość, ponieważ każde kolejne przesłuchanie mogłoby stanowić dla dziecka wtórną traumę.
Dziecko powinno zostać do takiego przesłuchania odpowiednio przygotowane. Rodzic lub opiekun prawny ma za zadanie porozmawiać z dzieckiem, wyjaśnić mu sens tej czynności oraz omówić jej przebieg i prawa, jakie mu przysługują. Jeżeli opiekun nie wie, jak to zrobić lub czuje brak pewności, może skorzystać z materiałów edukacyjnych przygotowanych przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę lub zgłosić się z dzieckiem do psychologa w Komitecie Ochrony Praw Dziecka, gdzie specjalista przygotuje dziecko do uczestnictwa w przesłuchaniu.
W sytuacji, gdy przesłuchanie nie dostarcza wystarczających informacji, dziecko jest zbyt małe, aby w nim uczestniczyć lub jego poziom rozwoju nie pozwala na złożenie zeznań, Prokuratura może zlecić przeprowadzenie badania psychologiczno-seksuologicznego. Realizuje je biegły psycholog lub zespół biegłych – psycholog i seksuolog. Badanie to jest procesem rozłożonym w czasie, obejmującym od trzech do dwunastu spotkań diagnostycznych odbywających się raz w tygodniu, poprzedzonych szczegółowym wywiadem z każdym z rodziców lub opiekunem prawnym. Ten sposób pracy daje dziecku czas na zbudowanie relacji opartej na poczuciu bezpieczeństwa i zaufaniu, co zwiększa szansę na ujawnienie istotnych informacji i umożliwia rzetelną ocenę sytuacji.
Po zgromadzeniu niezbędnych dowodów Prokuratura kieruje akt oskarżenia do Sądu Rejonowego, co oznacza, że osoba dotychczas podejrzana staje się osobą oskarżoną, a sprawa trafia na wokandę. W trakcie postępowania niezwykle ważne jest ustanowienie przez Sąd reprezentanta dziecka – adwokata lub radcy prawnego – który dba o jego interesy. Ma to szczególne znaczenie, gdy osobą podejrzaną, a następnie oskarżoną, jest rodzic dziecka.
Kampania społeczna "Po czyjej jesteś stronie, gdy milczysz". SPOT 1
Równolegle do ścieżki karnej powinna zostać uruchomiona ścieżka rodzinna, której celem jest zagwarantowanie dziecku bezpieczeństwa i odpowiednich warunków opiekuńczo-wychowawczych. Sąd Rejonowy Wydział Rodzinny i Nieletnich właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka dokonuje oceny sytuacji rodzinnej na podstawie wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez kuratora. Kurator, będąc "oczami Sądu", odwiedza rodzinę, rozpoznaje sytuację dziecka i przedstawia Sądowi wnioski niezbędne do podjęcia decyzji zabezpieczających jego dobro.
Terapia dziecka może zostać rozpoczęta dopiero po zakończeniu diagnozy psychologiczno-seksuologicznej i wydaniu przez biegłych opinii. Jest to istotne, ponieważ diagnoza i terapia pełnią odmienne funkcje. Zadaniem diagnozy jest ocena objawów i ewentualnych następstw wykorzystania seksualnego, natomiast terapia koncentruje się na łagodzeniu skutków doświadczenia przemocy oraz wspieraniu dziecka w procesie zdrowienia. Praca terapeutyczna polega na stopniowej integracji trudnego doświadczenia z historią życia dziecka oraz odbudowie jego poczucia bezpieczeństwa, co prowadzi do poprawy funkcjonowania emocjonalnego i społecznego.
W sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa dziecka lub podejrzenia przemocy warto znać miejsca, w których można uzyskać wsparcie i profesjonalną pomoc. Poniżej znajdują się kluczowe instytucje działające na rzecz ochrony dzieci.
Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15
Telefon: 22 699 60 52
czynny od poniedziałku do piątku w godz. 8:15–16:15
Kontakt dla zgłaszających: zgloszenie@pkdp.gov.pl
Strona: www.pkdp.gov.pl
Rzecznik Praw Dziecka
Telefon: 22 583 66 00
czynny od poniedziałku do piątku w godz. 8:15–16:15
Bezpłatny, całodobowy Dziecięcy Telefon Zaufania: 800 12 12 12
Czat: 800121212.pl
Strona: www.brpd.gov.pl
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę
Telefon: 22 616 02 68
Bezpłatny, całodobowy Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży: 116 111
Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci: 800 100 100
Czat: www.116111.pl
Strona: www.fdds.pl
Komitet Ochrony Praw Dziecka (KOPD)
Telefon: 22 626 94 19
E-mail: kopd@kopd.pl
Strona: www.kopd.pl
Adres biura głównego: ul. Oleandrów 6, 00-629 Warszawa
"Niebieska Linia" Instytut Psychologii Zdrowia
Telefon: 22 824 25 01
czynny od poniedziałku do piątku w godz. 8:00–20:00,
sobota 9:00–14:00
Całodobowa poradnia telefoniczna: 116 123 lub 22 668 70 00
Strona: www.niebieskalinia.pl
Fundacja Świętego Józefa Konferencji Episkopatu Polski
Telefon: 504 795 357
czynny od poniedziałku do piątku w godz. 8:30–16:30
(Pomoc dla osób wykorzystanych seksualnie w Kościele)
Strona: www.fsj.org.pl
Numer alarmowy
112 – w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia.
Autorki: Karolina Budzik i Patrycja Kurowska-Kowalczyk, psycholożki pracujące w dwuosobowym zespole psychologiczno-seksuologicznym zajmującym się diagnozą dzieci z podejrzeniem wykorzystania seksualnego w Komitecie Ochrony Praw Dziecka w Warszawie.
