Kalendarium stanu wojennego

Wojskowy zamach stanu, służby bezpieczeństwa strzelające z broni maszynowej do protestujących, aresztowanie 10 tys. opozycjonistów i sankcje gospodarcze USA - to nie czarny scenariusz zmian politycznych na Białorusi. Tak było w Polsce 30 lat temu.

Wydarzenia określane jako "wojna z własnym narodem" lub "ratowanie Polski przed radziecką inwazją" do dziś nie doczekały się jednoznacznej oceny. Według IPN, w wyniku działań służb bezpieczeństwa w czasie stanu wojennego zginęło 56 osób. Procesy sądowe związane z tym okresem nadal trwają.

Zobacz najważniejsze wydarzenia z 586 dni stanu wojennego w Polsce.

Chcesz podzielić się własnymi wspomnieniami ze stanu wojennego? Masz ciekawe pamiątki z czasów PRL?

(mb/ked)

Wieczorem 12 grudnia Rada Państwa, na polecenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego podejmuje decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego na terenie całej Polski. Oficjalnym powodem jest trudna sytuacja gospodarcza kraju oraz uprzedzenie "konfrontacji siłowej" z "Solidarnością", która według władz na 17 grudnia miała zaplanować opozycja. Według podejmujących decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego, uzasadnieniem było również zagrożenie interwencją wojsk radzieckich w Polsce. W czasie stanu wojennego ta przyczyna nie była oficjalnie podawana.

W nocy z soboty na niedzielę (12 i 13 grudnia) rozpoczęły się aresztowania w ramach akcji "Jodła", w pierwszym tygodniu zatrzymano ok. 5 tys. osób, a do końca stanu wojennego ok. 10 tys. osób, głównie działaczy Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Zatrzymani trafili do więzień oraz ośrodków internowania. 13 grudnia we wszystkich działaniach związanych z wprowadzeniem stanu wojennego udział wzięło 70 tys. żołnierzy Wojska Polskiego oraz 30 tys. funkcjonariuszy służb podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Od tego dnia sądy mogły wydawać wyroki w przyspieszonym trybie i stosować zaostrzone kary z karą śmierci włącznie.

Aby ograniczyć możliwość komunikowania się, wyłączono telefony (do 10 stycznia 1982 roku), wprowadzono zakaz zgromadzeń, zawieszono działalność organizacji społecznych i wprowadzono godzinę milicyjną (od godz. 22 do 6 rano, początkowo od 19). Wstrzymano wydawanie części tytułów prasowych i programów telewizyjnych. Bez zawiadamiania władz, nie można było zmieniać miejsca pobytu. Odwołano zajęcia w szkołach (do 4 stycznia 1982 roku) i na uczelniach wyższych (do 8 lutego 1982 roku).

Pierwszy dzień nowego tygodnia pracy rozpoczyna się od strajków "Solidarności". Protestują pracownicy największych zakładów przemysłowych, m.in. stoczni, hut i kopalń. Stocznia Gdańska zostaje otoczona przez wojsko. Do pierwszej pacyfikacji dochodzi we wtorek 15 grudnia w kopalni "Manifest Lipcowy".

Czołgi T-55 podczas stanu wojennego w Zbąszyniu.

ZOMO strzela do protestujących górników z kopalni Wujek. W masakrze ginie 9 osób, 21 zostaje rannych. W pacyfikacji kopalni bierze udział również wojsko. W starciach rannych zostaje również 41 milicjantów i żołnierzy. Następnego dnia dochodzi do starć również w Krakowie i w Gdańsku. Na wybrzeżu milicja strzela do tłumu z broni maszynowej, dwie osoby zostają ranne, od strzału w głowę ginie 20-letni Antoni Browarczyk, jedna z najmłodszych ofiar stanu wojennego. Według szacunków IPN, w czasie stanu wojennego w wyniku strzałów służb PRL i pobić ginie 56 osób.

19 grudnia rezydujący w Waszyngtonie ambasador PRL Romuald Spasowski prosi o azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych. W wyemitowanym następnego dnia przez amerykańskie telewizje i rozgłośnie radiowe wystąpieniu, Spasowski stwierdza, że chce w ten sposób zaprotestować przeciw wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, co uznaje za wypowiedzenie wojny własnemu narodowi. 4 października 1982 roku Spasowski zostaje zaocznie skazany na konfiskatę majątku i karę śmierci przez Izbę Wojskową Sądu Najwyższego PRL.

24 grudnia w ślady Spasowskiego idzie ambasador PRL w Japonii Zdzisław Rurarz, który porzucił polską placówkę dyplomatyczną i poprosił o azyl w ambasadzie USA w Tokio. Rurarz otrzymuje azyl, sąd wojskowy PRL również na niego wydaje wyrok śmierci.

Rekompensatę za zajęty majątek Wanda Spasowska - wdowa po Romualdzie Spasowskim, otrzymała dopiero w kwietniu 2011 roku (czytaj więcej).

Na zdjęciu Romuald Spasowski, ambasador Polski w USA.

Prezydent Stanów Zjednoczonych Ronald Reagan wprowadza sankcje gospodarcze wobec Polski, które mają być odpowiedzią na wprowadzenie stanu wojennego. Sankcje obejmowały m.in. zakaz eksportu produktów rolnych do Polski, wstrzymano też odnowienie zabezpieczeń kredytowych, a samoloty LOT-u nie mogą od tej pory lądować na terytorium USA.

W odpowiedzi na sankcje Jerzy Urban, rzecznik prasowy rządu gen. Jaruzelskiego stwierdza na konferencji prasowej, że sankcje dotkną społeczeństwo, ale "rząd się wyżywi". Na innej konferencji szef propagandy deklaruje, że PRL wyśle śpiwory i koce dla bezdomnych w Nowym Jorku.

Aby ratować kraj przed pogłębiającą się zapaścią gospodarczą, od początku 1982 roku rząd zaczął wprowadzać tzw. system normalizacji. Kolejne towary zostały objęte reglamentacją. Na kartki trzeba było kupować nie tylko żywność, ale też takie artykuły, jak buty (jedna para dla jednej osoby na rok) oraz alkohol (pół litra wódki na osobę miesięcznie). 1 lutego wprowadzono podwyżkę ustalanych odgórnie cen żywności, energii i opału. Ceny żywności wzrosły ponad dwukrotnie, tylko nieznacznie mniejszy wzrost dotyczył cen energii. Kryzysu nie udało się powstrzymać, w sklepach nadal brakowało podstawowych produktów, a realne dochody Polaków zmniejszyły się o jedną trzecią.

Częściowe złagodzenie niektórych restrykcji wobec społeczeństwa nastąpiło w dniu Święta Odrodzenia Polski. Zniesiono godzinę milicyjną i uwolniono część internowanych.

Narodowe Święto Odrodzenia Polski. Uroczysta zmiana warty przy Grobie Nieznanego Żołnierza i defilada w 1982 roku. Na zdjęciu 21. Brygada Strzelców Podhalańskich.

Demonstracje i strajki organizowane w całej Polsce nasilają się w drugą rocznicę podpisania "Porozumień Sierpniowych". Uliczne demonstracje pojawiają się w 66 miastach. Milicja i SB znów strzela do demonstrujących, w Lubinie giną trzy osoby, jeden z rannych tego dnia umiera po kilku dniach we Wrocławiu. Zatrzymano ponad 5 tys. demonstrujących, niemal 200 z nich zostało internowanych.

Starcia demonstrantów z milicją na ul. Nowy Świat w Warszawie.

19 grudnia Rada Państwa podejmuje decyzję o warunkowym zawieszeniu stanu wojennego od 31 grudnia.

Generał Jaruzelski podczas wystąpienia telewizyjnego.

12 maja na Placu Zamkowym w Warszawie milicja zatrzymuje 19-letniego maturzystę Grzegorza Przemyka, syna poetki Barbary Sadowskiej. Milicjanci zabierają Przemyka na komisariat, gdzie zostaje dotkliwie pobity przez trzech funkcjonariuszy. 19-latek umiera dwa dni później w szpitalu. Uroczystości pogrzebowe prowadzi ks. Jerzy Popiełuszko, na pogrzeb przybywają tłumy ludzi.

Pogrzeb Grzegorza Przemyka. Po mszy żałobnej w kościele Świętego Stanisława Kostki na Żoliborzu wyruszył kondukt na cmentarz Powązkowski.

7 mln osób uczestniczy w mszach i spotkaniach z Janem Pawłem II w czasie drugiej pielgrzymki papieża do Polski. Jan Paweł II spotyka się również dwukrotnie z gen. Wojciechem Jaruzelskim. Władze PRL nie są zadowolone z przebiegu pielgrzymki i uznają przemówienia papieża za prowokujące. Tłumy zebrane na spotkaniach skandują "Solidarność". - Może czasem zazdrościmy Francuzom, Niemcom czy Amerykanom, że ich imię nie jest związane z takim kosztem historii. Że tak łatwo są wolni. Podczas gdy nasza polska wolność tak dużo kosztuje. (...) Nie pragnijmy takiej Polski, która by nas nic nie kosztowała - mówi Jan Paweł II do młodzieży zebranej w Częstochowie.

Zakończył się trwający 586 dni stan wojenny. Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego została rozwiązana, gen. Wojciech Jaruzelski utrzymał władze pełniąc funkcję Prezesa Rady Ministrów PRL. Według wydanego 16 marca 2011 roku wyroku Trybunału Konstytucyjnego, wprowadzenie stanu wojennego było niezgodne z konstytucją (przeczytaj więcej o wyroku trybunału). Proces odpowiedzialnych za stan wojenny trwa do dziś (przeczytaj więcej o procesie).

Na zdjęciu proces autorów stanu wojennego. Na ławie oskarżonych (od lewej): ówczesny I sekretarz PZPR, premier PRL i szef MON, a także szef tzw. Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego gen. Wojciech Jaruzelski, były I sekretarz KC PZPR Stanisław Kania, jeden ze współautorów stanu wojennego, członek PZPR Tadeusz Tuczapski i najbliższy współpracownik Jaruzelskiego, były szef MON Florian Siwicki .

(mb/ked)