John Vachon - Trzy razy Polska

Fotografował nasz kraj zniszczony wojną i ludzi ciężko doświadczonych przez los. Teraz, ponad 120 nieznanych w Polsce zdjęć amerykańskiego fotoreportera Johna Vachona, który w latach 1946, 1956 i 1963 odwiedził nasz kraj, a także kilkanaście innych zdjęć wykonanych przez fotografów dokumentujących pomoc udzieloną Polsce w tamtych czasach, możemy po raz pierwszy zobaczyć na własne oczy.

Warszawa 1963 rok i specyficzny klimat "Dzikiego Zachodu". Na jednym z podwórek na północny zachód od Pałacu Kultury (prawdopodobnie okolice ulic Łuckiej i Wroniej) spotkało się stare z nowym - furmanki i samochody warszawa. Ten fragment miasta był enklawą "inicjatywy prywatnej", ulokowały się tam warsztaty samochodowe i ślusarskie.

(WP.PL, mg)

Vachon po raz pierwszy przyjechał do naszego kraju tuż po wojnie na zlecenie rządu amerykańskiego. Dokumentował pomoc udzielaną Polsce po II wojnie światowej w ramach United Nations Relief and Rehabilitation Administration (UNRRA) - międzynarodowego programu odbudowy krajów dotkniętym zniszczeniami podczas II wojny światowej.

Ruiny Dworca Głównego. Nowoczesny reprezentacyjny gmach, uważany za najnowocześniejszy w przedwojennej Europie, budowany w Alejach Jerozolimskich w latach 1932-1939, przed wybuchem wojny nie został jeszcze wykończony, mimo to był użytkowany do 1944, a po upadku Powstania Warszawskiego został wysadzony przez Niemców. Dziś w tym miejscu znajduje się Dworzec Śródmieście.

Wcześniej, na przełomie lat 30. i 40., Vachon fotografował amerykańską prowincję dotkniętą skutkami wielkiego kryzysu lat 1929-1933, był więc doświadczony w tego typu fotografii dokumentalnej. W Polsce znalazł podobny temat - dramat ludzi, których doświadczyła wojna i ogromne osobiste tragedie.

Vachon na dachu hotelu Polonia, za nim teren, na którym w latach 1952-1955 powstaną: plac Defilad i Pałac Kultury i Nauki. W prawym górnym rogu handlowa parterowa zabudowa wzdłuż ulicy Marszałkowskiej, w tle uszkodzony wieżowiec Prudentialu.

Fotoreporter uważał wiele fotografii wykonanych w Polsce za jedne z lepszych w swoim dorobku.

Vachon, przemierzając Polskę, był świadkiem pożaru wsi w powiecie puławskim, wznieconego w trakcie pacyfikacji wsi przez UB i milicję. Wąwolnica była uważana za centrum podziemia w tamtej okolicy. Spalono 100 gospodarstw, były dwie ofiary śmiertelne zastrzelone przez UB. Władzom na pewno nie było na rękę, że pojawił się tam amerykański fotograf.

Siostry zakonne w ochronce rozlewają zupę z pomocy UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration - Administracji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy) - międzynarodowego programu pomocowego, do którego przystąpiło 48 państw. W ciągu ponad 2 lat dostarczono do Polski 2 mln ton różnych towarów, m.in. ciągniki, maszyny budowlane i rolnicze, parowozy, wagony kolejowe, samochody ciężarowe, warsztaty naprawcze i montownie, a także odzież, tekstylia, sprzęt medyczny, leki, materiały płynne, zboże, zwierzęta, artykuły spożywcze i kilka milionów 5-kilogramowych paczek żywnościowych z zapasów wojskowych.

Vachon dokumentował atmosferę kraju w warunkach rodzącego się nowego reżimu narzuconego przez komunistów. Wiele spostrzeżeń i wniosków z tamtego pobytu zawarł w listach do żony wysyłanych wówczas z Warszawy, których obszerne fragmenty wraz z wyborem zdjęć zostały opublikowane w 1995 roku przez jego córkę, Ann Vachon.

Zza cudem ocalałej z wojennej pożogi zabudowy ulic Przeskok, Zgoda (wtedy Hibnera) i Złotej (wtedy Kniewskiego) wyłania się monumentalna sylweta Pałacu Kultury i Nauki.

Kolejne dwie wizyty Vachona w Polsce, w 1956 i 1963 roku wiązały się z jego pracą dla nowojorskiego magazynu ilustrowanego "Look". Opublikowane tam artykuły przybliżały amerykańskim czytelnikom realia naszego kraju.

Fabryka Samochodów Osobowych na Żeraniu.

Podczas swojego ostatniego pobytu w Polsce w 1963 roku, Vachon wykonał serię kolorowych slajdów. Prawdopodobnie, to jedne z nielicznych zdjęć Warszawy z pierwszej połowy lat 60. wykonanych i zachowanych w kolorze. Miasto przypomina na nich już nowoczesną, odbudowaną stolicę. Są prywatne taksówki i dobrze skrojone garnitury. (Tu na zdjęciu wschodząca wówczas gwiazda polskiego kina 25-letnia aktorka Beata Tyszkiewicz).

Dziękujemy za udostępnienie zdjęć i materiałów instytucji kultury miasta stołecznego Warszawy Dom Spotkań z Historią. Fotografie pochodzą z wystawy "John Vachon. Trzy razy Polska", Dom Spotkań z Historią.