3 maja - Święto Konstytucji
3 maja obchodzimy w Polsce Święto Konstytucji. 211 lat temu Sejm Czteroletni uchwalił, jako drugą na świecie po Stanach Zjednoczonych ustawę, regulującą organizację władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli. Postanowienia ustawy centralizowały państwo, ustanawiały trójpodział władzy oraz znosiły wolną elekcję i zasadę liberum veto. Konstytucja 3 Maja stała się symbolem tradycji niepodległościowych państwa polskiego.
Uchwalenie Konstytucji w 1791 roku było rezultatem kompromisu pomiędzy stronnictwami: patriotycznym oraz królewskim. Oba ugrupowania dążyły do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczypospolitej po kryzysie II połowy XVIII wieku, a zwłaszcza po I rozbiorze Polski. Prace nad ustawą rządową, która później przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja prowadził król Stanisław August wspólnie z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem.
Pierwsza konstytucja w Europie częściowo ograniczyła wpływy magnaterii na elekcję, Senat oraz zarząd kraju. W prawie wyborczym cenzus urodzenia został zastąpiony cenzusem posiadania. Mieszczanie natowiast zyskali prawo do nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji. Ustawa zasadnicza utrzymywała poddaństwo chłopów, którzy przyjęci zostali pod opiekę prawa i rządu krajowego. W ten sposób pozbawiono szlachtę prawa najwyższej zwierzchności wobec poddanych.
Postanowienia Konstytucji reformowały państwo polskie. Poprzez wprowadzenie jednolitego rządu, skarbu i wojska została zniesiona odrębność pomiędzy Koroną i Litwą. Katolicyzm uznano za religię panującą, przy tolerancji innych uznanych przez państwo wyznań.
Wprowadzono trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm o dwuletniej kadencji. Zmniejszono natomiast rolę Senatu. Zniesiono zasadę liberum veto, a więc mozliwość blokowania uchwał przez pojedynczych posłów. Od tej pory decyzje Sejmu miały zapadać zwykłą większością głosów.
Władzę wykonawczą Konstytucja przyznawała królowi oraz radzie, tzw. Straży Praw, w której skład wchodził prymas oraz pięciu mianowanych przez króla ministrów: policji, pieczęci (czyli spraw wewnętrznych), interesów zagranicznych, wojny i skarbu. Król otrzymał ponadto prawo nominacji biskupów i senatorów, a podczas wojny miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskami.
Zniesiona została wolna elekcja. Postanowiono, że po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron będzie dziedziczony, a nowa dynastia będzie wybierana przez szlachtę wyłącznie w przypadku bezdzietnej śmierci króla.
Konstytucja zapowiadała także reformę sądownictwa, postulując konieczność ustanowienia stale urzędujących sądów ziemskich i miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunałem Koronnym i sądem asesorskim.
Próba przeprowadzenia reform zawartych w ustawie rządowej została zniweczona już w połowie 1792 roku przez Konfederację Targowicką oraz wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej.
W późniejszych latach do Konstytucji 3 maja nawiązywały różne kierunki polityczne, dosyć dowolnie interpretując jej idee. Do Konstytucji 3 maja odwoływali się też twórcy konstytucji polskich w XX wieku. (mp)
