Nagrody Nobla 2013

Komitet Noblowski przyznał tegoroczną Pokojową Nagrodę Nobla Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW), której inspektorzy prowadzą w Syrii misję mającą na celu zniszczenie broni chemicznej.

OPCW jest organem wykonawczym Konwencji o zakazie broni chemicznej, która weszła w życie w 1997 roku. Na czele organizacji stoi od 2010 roku turecki dyplomata Ahmet Uzumcu. Siedziba i laboratoria OPCW mieszczą się w Hadze, gdzie zatrudnionych jest ok. 500 osób.

Organizacja została wyróżniona za "intensywne wysiłki" w celu wyeliminowania arsenałów chemicznych na świecie - oświadczył Komitet Noblowski. - Ostatnie wydarzenia w Syrii, gdzie ponownie użyto broni chemicznej, unaoczniły potrzebę wzmocnienia wysiłków w celu wyeliminowania tej broni - podkreślono.

Na zdjęciu obok: dyrektor generalny organizacji, Ahmet Uzumcu.

Literacką Nagrodę Nobla otrzymała Alice Munro, czołowa kanadyjska pisarka, uznawana za mistrzynię krótkich form prozatorskich. Jej książki zostały przetłumaczone na ponad 20 języków, a w 2009 roku została uhonorowana prestiżową Międzynarodową Nagrodę Bookera za całokształt twórczości literackiej.

Alice Munro tworząca w języku angielskim jest przedstawicielką nurtu tak zwanej "literatury kobiecej". W swych utworach skupia się na trudnych relacjach międzyludzkich, zwłaszcza w życiu kobiet. Podejmuje też problemy okresu dorastania dziewcząt. Wydała liczne zbiory opowiadań, między innymi: "Taniec szczęśliwych cieni", "Kocha, lubi, szanuje", "Drogie życie", "Za kogo ty się uważasz?

Pisarka urodziła się 10 lipca 1931 roku w Wingham w Ontario i akcja większości jej prozy osadzona jest właśnie w południowo-zachodniej części stanu Ontario.

Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii otrzymają w 2013 roku: Martin Karplus, Michael Levitt i Arieh Warshel za "opracowanie modeli złożonych systemów chemicznych". Dzięki opracowanym przez noblistów modelom reakcji mogą m.in. powstawać nowe, skuteczniejsze leki - wynika z uzasadnienia decyzji Komitetu Noblowskiego.

Laureaci "stworzyli podstawy pod potężne programy, których używamy, aby zrozumieć i przewidywać procesy chemiczne" - napisał Komitet. Martin Karplus, Michael Levitt i Arieh Warshel skutecznie połączyli w swoich modelach reguły fizyki klasycznej i kwantowej.

Karplus (ur. 1930 r.) ma obywatelstwo amerykańskie i austriackie. Levitt (ur. 1947 r.) jest obywatelem USA, W. Brytanii i Izraela, a Warshel (ur. 1940 r.) ma obywatelstwo amerykańskie i izraelskie.

Laureat tegorocznego Nobla z fizyki Peter Higgs, brytyjski uczony, emerytowany już profesor Uniwersytetu Edynburskiego został jeszcze przed rozdaniem nagród - zdaniem mediów - "skazany na Nobla". Jego nazwisko nosi cząstka elementarna odpowiedzialna za to, że materia ma masę. Jej istnienie Higgs teoretycznie przewidział i opisał jeszcze w 1964 r. Poszukiwano jej bezskutecznie kilkadziesiąt lat. Potwierdzenie jej istnienia nadeszło dopiero 4 lipca 2012 r. dzięki badaniom prowadzonym pod egidą Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych przy zastosowaniu powstałego w 2008 r. ogromnego akceleratora, tzw. Wielkiego Zderzacza Hadronów.

"Ta cząstka bierze swój początek w niewidocznym polu, które wypełnia całą przestrzeń. Chociaż Wszechświat wydaje się pusty, to pole cały czas jest w nim obecne. Dzięki kontaktowi z tym polem cząstki uzyskują masę. Teoria opracowana przez Englerta (drugiego z tegorocznych noblistów - przyp. red.) i Higgsa opisuje ten proces" - wyjaśnia Komitet Noblowski w oświadczeniu.

"Nagrodzona teoria jest kluczowym elementem Modelu Standardowego cząsteczek elementarnych, który wyjaśnia, jak zbudowany jest świat" - podkreśla Komitet Noblowski.

(PAP/ib/meg)

Francois Englert - profesor francuskojęzycznego Uniwersytetu Brukselskiego i Uniwersytetu Chapmana w USA.

Nagrodę Nobla 2013 w dziedzinie fizyki przyznano za teoretyczne odkrycie mechanizmu, który przyczynia się do zrozumienia pochodzenia masy cząstek subatomowych. Częścią tego mechanizmu jest odkryty niedawno bozon Higgsa.

Teoretyczne prace tegorocznych noblistów znalazły w 2012 roku doświadczalne potwierdzenie dzięki eksperymentom przeprowadzonym z użyciem Wielkiego Zderzacza Hadronów w CERN. Po latach eksperymentów udało się wreszcie zaobserwować bozon Higgsa.

"Ta cząstka bierze swój początek w niewidocznym polu, które wypełnia całą przestrzeń. Chociaż Wszechświat wydaje się pusty, to pole cały czas jest w nim obecne. Dzięki kontaktowi z tym polem cząstki uzyskują masę. Teoria opracowana przez Englerta i Higgsa opisuje ten proces" - wyjaśnia Komitet Noblowski w oświadczeniu.

"Nagrodzona teoria jest kluczowym elementem Modelu Standardowego cząsteczek elementarnych, który wyjaśnia, jak zbudowany jest świat" - podkreśla Komitet Noblowski.

Laureat medycznego Nobla 2013 James Rothman zaczynał od fizyki. Do biologii przyciągnęło go podobieństwo komórek do skomplikowanej maszynerii.

Thomas C. Suedhof, James E. Rothman oraz Randy W. Schekman otrzymali Nobla z medycyny i fizjologii za poznanie organizacji głównego systemu transportu w komórkach, który wykorzystuje pęcherzyki otoczone błoną lipidową.

"Nagroda Nobla z medycyny w 2013 r. wędruje do trzech naukowców, którzy rozwikłali tajemnicę tego, jak komórka organizuje swój wewnętrzny system transportu. Każda z komórek jest fabryką, która produkuje i eksportuje cząsteczki" - napisał w swoim uzasadnieniu Komitet Noblowski.

Wśród kolegów tegoroczny laureat medycznego Nobla, Thomas Suedhof, słynie z upodobania do sportowych swetrów i skrupulatności.

Kiedy koledzy z uczelni i współpracownicy mówią o Suedhofie, często padają słowa takie, jak "uczciwość", "zaciekłość", "intuicja," "intelekt" oraz "pamięć tak potężna, że aż przeraża".

Thomas C. Suedhof, James E. Rothman oraz Randy W. Schekman otrzymali Nobla z medycyny i fizjologii za poznanie organizacji głównego systemu transportu w komórkach, który wykorzystuje pęcherzyki otoczone błoną lipidową.

"Nagroda Nobla z medycyny w 2013 r. wędruje do trzech naukowców, którzy rozwikłali tajemnicę tego, jak komórka organizuje swój wewnętrzny system transportu. Każda z komórek jest fabryką, która produkuje i eksportuje cząsteczki" - napisał w swoim uzasadnieniu Komitet Noblowski.

Schekman powiedział agencji AP, że został powiadomiony o nagrodzie telefonicznie. Przewodniczący Komitetu Noblowskiego zadzwonił o godz. 1.00 (lokalnego czasu w USA), budząc laureata. Noblista dodał, że nie miał do powiedzenia nic oprócz: "O mój Boże!".

Dziennikarzom Schekman powiedział, że Nobel jest "cudownym dowodem uznania" dla pracy jego i jego studentów, i że z pewnością zmieni jego życie. - Zadzwoniłem do kierownika laboratorium i powiedziałem, żeby kupił parę butelek szampana i przygotował się na świętowanie z zespołem - opowiadał.

Thomas C. Suedhof, James E. Rothman oraz Randy W. Schekman otrzymali Nobla z medycyny i fizjologii za poznanie organizacji głównego systemu transportu w komórkach, który wykorzystuje pęcherzyki otoczone błoną lipidową.

"Nagroda Nobla z medycyny w 2013 r. wędruje do trzech naukowców, którzy rozwikłali tajemnicę tego, jak komórka organizuje swój wewnętrzny system transportu. Każda z komórek jest fabryką, która produkuje i eksportuje cząsteczki" - napisał w swoim uzasadnieniu Komitet Noblowski.

(PAP/ib)

Do 14 października poznamy nazwiska wszystkich laureatów tegorocznej Nagrody Nobla. Wręczenie nagród odbędzie się 10 grudnia - w rocznicę śmierci Alfreda Nobla.

W 2013 roku zgłoszono rekordową liczbę kandydatów do Nobla - to aż 259 kandydatów do pokojowej nagrody. Wśród nich jest 50 organizacji. Z wyjątkiem laureatów ich nazwisk nie poznamy wcześniej niż za 50 lat.

Od 1901 do 2012 roku Nagrody Nobla otrzymało 838 osób i 24 organizacje; najmłodszy z laureatów miał 25 lat, a najstarszy - 90. W przypadku Marii Skłodowskiej-Curie Nobel stał się historią rodzinną; była też ona jedną z 44 noblistek wobec aż 795 noblistów-mężczyzn.

Przyjęcia Nobla odmówiło dwóch laureatów - francuski filozof Jean-Paul Sartre, nagrodzony w dziedzinie literatury w 1964 roku, oraz w 1973 roku premier Wietnamu Le Duc Tho.