Gazoholicy

Należące do PGNiG zakłady gazownicze przekonują klientów, że ogrzewanie gazem jest bardziej wydajne, ekologiczne (w procesie jego spalania wydziela się o połowę mniej dwutlenku węgla niż w wypadku węgla, gaz nie zawiera też siarki). Co z tego? - Elektrociepłownia nie chciała przyłączyć naszego osiedla do sieci, więc postanowiłem ogrzewać dom gazem. Jeden sezon grzewczy kosztował mnie 3500 zł. Sprzedałem więc kocioł gazowy i dziś ogrzewam dom węglem, oszczędzając 1400 zł - mówi Robert Chojnowski z Piaseczna. A ogrzewanie gazem miało być - jak obiecywano pod koniec lat 90. - tańsze! Ci, którzy w to uwierzyli, teraz płaczą i płacą. Nietęgie miny mają również przedsiębiorcy. - Już dziś dwa razy oglądamy i liczymy każdą złotówkę, bo ceny gazu sprawiają, że nasz biznes jest coraz mniej opłacalny - mówi Witold Golemo, dyrektor finansowy Zakładów Azotowych Tarnów-Mościce (co roku wydają na zakup gazu 100 mln zł). Aż 60 proc. trafiającego do przemysłu gazu wykorzystują właśnie zakłady chemiczne. Wysokie ceny gazu -
głównego surowca do produkcji amoniaku i mocznika (a następnie m.in. nawozów) - przyczyniają się do zapaści ekonomicznej całej branży chemii ciężkiej, która ma dziś 2,2 mld zł długów.

Wysokie ceny gazu to przede wszystkim efekt dyktatu rosyjskiego Gazpromu, który dostarcza nam w ramach wieloletnich umów 50-60 proc. całego surowca. Gazprom sprzedaje PGNiG gaz po 125-130 USD za 1000 m (dokładna cena nie została nigdy ujawniona). Turcy zaś płacą Rosjanom za gaz około 80 USD za 1000 m! Wspólnie z Gazpromem wybudowali gazociąg przez Morze Czarne (zwany Blue Stream) i zawarli podobną jak Polska umowę na dostawy - z zasadą "bierz albo płać". Dzięki alternatywnym źródłom gazu na Bliskim Wschodzie są jednak w stanie twardo negocjować. Kiedy uznali, że cena narzucana przez Gazprom przestaje być racjonalna, po prostu zamknęli gazociąg po swojej stronie i korzystali tylko z gazu arabskiego. Po kilku miesiącach Gazprom "zmiękł" i dziś sprzedaje im surowiec taniej. O swoje interesy dbają również Niemcy. Z Rosji importują nie więcej niż 37 proc. potrzebnego gazu. Resztę sprowadzają z Morza Północnego i w postaci skroplonej z krajów arabskich. Dzięki temu większość niemieckich odbiorców, zwłaszcza w
przemyśle, płaci Rosjanom za gaz 40 proc. mniej niż PGNiG.

Nam Gazprom dyktuje takie warunki, jakie chce, bo rząd nie ma w ręku żadnej karty przetargowej. W 2001 r. gabinet Jerzego Buzka próbował uniezależnić się od rosyjskich dostaw. Wynegocjowano kontrakt z Dansk Olie og Naturgas (DONG) na budowę 230 km gazociągu, który połączyłby Stevens w Danii z Niechorzem w Polsce. Zgodnie z umową już od końca 2003 r. kupowalibyśmy 2 mld m3 duńskiego gazu rocznie, a od 2007 r. także 5 mld m3 gazu z Norwegii. Duńczycy zgodzili się nawet pokryć dwie trzecie kosztów budowy gazociągu, szacowanych na 335 mln euro. Rozmowy jednak z bliżej nie określonych powodów zawieszono.

Panika - tak określił w rozmowie z "Wprost" sytuację w PGNiG pod koniec października jeden z pracowników przedsiębiorstwa. Zabrakło nam bowiem w tym roku około 2 mld m3 gazu, czyli 17 proc. naszego rocznego zużycia! PGNiG w ostatniej chwili (28 października) podpisało umowy na dostawę brakującego gazu z firmami z Węgier i Ukrainy. Jeśli nie wywiążą się z umów (a to jest możliwe!), grożą nam przerwy w dostawach gazu. Z naszych informacji wynika, że należące do PGNiG zbiorniki na gaz ziemny są dziś zapełnione jedynie w 15 proc. W lipcu i sierpniu 2003 r. przedsiębiorstwo ogłaszało trzy przetargi na dostawę 2 mld m3 gazu, chcąc kupić surowiec na rynku transakcji krótkoterminowych (tzw. gaz spotowy). Wybrano firmę Sinclair, która we wrześniu nie wywiązała się z umowy (PGNiG - jak się szacuje - straciło na tym 30 mln USD). Prezes PGNiG Marek Kossowski chciał robić interesy z Sinclairem, mimo że zastrzeżenia do rzetelności tej firmy zgłaszała m.in. ABW. Jednocześnie nie skorzystał z innych ofert. "Wprost" dotarł
do notatki służbowej sporządzonej po spotkaniu (30 lipca 2003 r.) premiera Leszka Millera i prezesa Kossowskiego z Jurijem Bojką, prezesem Naftogazu Ukrainy. Bojko proponował PGNiG długoletnie dostawy gazu spotowego po 106 USD za 1000 m sześc., czyli o 20 proc. taniej niż sprzedają nam go dziś Rosjanie. Wówczas jego oferta nie doczekała się odzewu.

Po fiasku umowy z Sinclairem PGNiG - niejako rzutem na taśmę - zawarło 28 października umowy na dostawę do lipca 2004 r. 2 mld m sześc. gazu ze wspomnianym Naftogazem Ukrainy oraz węgierskim Eural Trans Gas KFT. Nie znaczy to, że możemy spać spokojnie! Najpierw pośrednicy muszą nam gaz dostarczyć, tymczasem wiarygodność jednego z nich budzi poważne wątpliwości. Eural Trans Gas to spółka, którą 5 grudnia 2002 r. założyli w niewielkiej wiosce Csapdi (50 km od Budapesztu) trzej obywatele Rumunii i izraelski adwokat Gordon Zeev (dysponowali kapitałem początkowym w wysokości zaledwie 12 tys. USD). W miejscu zameldowania Gordona Zeeva w Tel Awiwie zarejestrowana jest spółka Highrock Properties, prowadzona przez Igora Fishermana, ściganego listem gończym przez amerykańskie FBI, m.in. pod zarzutem wymuszania haraczy i prania brudnych pieniędzy (pisała o tym również "Gazeta Wyborcza").

Już wkrótce w radiu możemy usłyszeć pamiętany z minionej epoki komunikat o "dwudziestym stopniu zasilania gazem ziemnym wysokometanowym" (dwudziesty oznaczał de facto brak dostaw). Będzie to wina wicepremiera i ministra infrastruktury Marka Pola! Brak gazu to bowiem bezpośredni rezultat przyjęcia protokołu dodatkowego do polsko-rosyjskiej umowy z 1993 r., który 12 lutego 2003 r. Pol podpisał w Warszawie wspólnie z wicepremierem Rosji Wiktorem Christienko.

W umowie międzyrządowej z 1993 r. (także podpisanej przez Pola, wówczas ministra przemysłu) oraz późniejszym kontrakcie między PGNiG a Gazpromem z 1996 r. zgodziliśmy się na zasadę "bierz lub płać" (take or pay) w handlu gazem z Rosjanami. Niezależnie od tego, czy odbieramy cały zakontraktowany u nich gaz, musimy płacić za wszystko. W 2003 r. mieliśmy - zgodnie z długoletnim kontraktem - kupić 9 mld m sześc. rosyjskiego gazu, a rzeczywiście potrzebowaliśmy z tego źródła nieco mniej. Umowa z 1993 r. dawała nam jednak - przy zachowaniu generalnej reguły take or pay - pewne pole manewru: mogliśmy domagać się od Rosjan zwiększenia (maksymalnie o 10 proc., czyli do 9,9 mld m sześc.) albo zmniejszenia (maksymalnie o 15 proc., czyli do 7,65 mld m sześc. ) zapisanych na ten rok dostaw bez finansowych konsekwencji, czyli zapłaty za nie wykorzystany surowiec. PGNiG zwykle zamawiało z rocznym wyprzedzeniem od Gazpromu maksymalną ilość gazu (wynikającą z umowy jamalskiej plus 10 proc.), by w razie potrzeby mieć zapasy,
a potem kupowało w miarę możliwości tańszy gaz z innych źródeł i korygowało rosyjskie dostawy. Tymczasem - zgodnie z protokołem dodatkowym podpisanym przez Marka Pola - dostawy w 2003 r. ustalono tylko na 6,6 mld m sześc. gazu i na dodatek "sztywno". Według naszych informacji, Polacy zrezygnowali bowiem z możliwości korygowania wielkości zamówień! I nagle do zamknięcia bilansu energetycznego kraju zabrakło nam około 2 mld m sześc. gazu. Wicepremier Pol nie znalazł dla "Wprost" czasu, aby wyjaśnić tę i inne kwestie (kopia faksu do szefa resortu infrastruktury z 30 października znajduje się w posiadaniu redakcji).

Próby renegocjacji umów z Rosjanami okazały się sromotną porażką nie tylko z powodu zarzucenia zasady elastyczności dostaw gazu. Przed dekadą zobowiązaliśmy się, że do 2010 r. kupimy od nich łącznie 250 mld m sześc. gazu ziemnego. W 1996 r. PGNiG zwarło na tej podstawie z rosyjskim Gazpromem długoterminową umowę, wedle której do 2020 r. mieliśmy kupić nieco mniej, bo łącznie 242 mld m sześc. gazu. To i tak znacznie więcej niż potrzebujemy, bo z powodu wysokich cen zużycie gazu w Polsce rośnie w żółwim tempie. W protokole z lutego 2003 r. zredukowano dostawy łącznie o ponad 74 mld m sześc., ale wicepremier Pol zobowiązał nas jednocześnie do dodatkowego zakupu w latach 2021-2022 18 mld m sześc. rosyjskiego gazu.

W zamian Gazpromowi podarował wiele przywilejów. Według załącznika nr 2 do protokołu, Pol zgodził się na obniżenie rosyjskiemu koncernowi w latach 2003-2019 cen za przesył gazu przez terytorium Polski z 2,74 USD (za 1000 m sześc. gazu na każde 100 km) do dolara. Tymczasem stosowane na świecie taryfy tranzytowe wynoszą właśnie około 3 USD! Nikt się nie zająknął, że Gazprom już dziś - mimo podpisanych umów - nie płaci owych 2,74 USD zarządzającej rurą jamalską spółce EuroPol Gaz (udziały ma w niej Gazprom, PGNiG oraz Gas-Trading z Bartimpeksem Aleksandra Gudzowatego)! Rosyjski koncern jest winien z tego tytułu EuroPol Gazowi 250 mln USD.

Krzysztof Trębski, Aleksander Piński